Jadwiga Krużanka-Reiss
KRUŻANKA Jadwiga Klara, zamężna Reiss (17 X 1891 Warszawa - 31 I 1980 Warszawa), śpiewaczka. Była córką Edwarda Kruga i Amalii z Nelsonów, żoną prawnika, Witolda Bogusława Re-issa (ślub 23 IV 1921). Śpiewu uczyła się u W. Brzezińskiego, aktorstwa w szkole gry film. N. Niovilli w Warszawie. Podczas I wojny świat. prowadziła na froncie kantynę wojskową. Debiutowała w warsz. T. Wielkim 19 VI 1917 partią Mimi ("Cyganeria"); debiut "był niezwykłym pod względem artystycznym", "wyglądał raczej na gościnny występ jakiejś renomowanej śpiewaczki" pisano w "Kurierze Warszawskim". Od sez. 1917/18 została zaangażowana i do końca sez. 1921/22 była solistką T. Wielkiego w Warszawie; śpiewała Zofię ("Halka"), Psyche ("Eros i Psyche") - tu doskonała była w scenie klasztornej, Siebla ("Faust"), Micaelę ("Carmen"), Oscara ("Bal maskowy"), Inez ("Afrykanka") i inne partie liryczno-dramatyczne, a nawet lekkie partie sopranowe z elementami koloratury. Od 1 VII do 17 VIII 1919 brała udział w przedstawieniach Krak. Tow. Operowego. W 1922, w związku z profesurą męża na Uniw. Stefana Batorego, przeniosła się do Wilna, gdzie w T. Wielkim na Pohulance wykonywała czołowe partie sopranowe takie, jak: tyt. w "Halce", Santuzza ("Rycerskość wieśniacza"), Nedda ("Pajace"), Małgorzata ("Faust"), Tamara ("Demon"), Rachela ("Żydówka"), Tatiana ("Eugeniusz Oniegin") - "Można powinszować artystce zupełnego powodzenia w nowej roli, którą ona ujęła - zgodnie ze swym uzdolnieniem - więcej dramatycznie, niżeli lirycznie i konsekwentnie w tym zrozumieniu ją do końca przeprowadziła" (M. Józefowicz). Śpiewała też partię tyt. w "Carmen". Swoje role umiejętnie różnicowała aktorsko. Z mniejszym powodzeniem występowała w operetkach, m.in. jako Lucy ("Targ na dziewczęta") i Zuzanna ("Cnotliwa Zuzanna"). "Operetka nie jest odpowiednim polem dla jej artyzmu. Cała gra jej zbyt poważna, brak ożywienia" - pisał M. Józefowicz. Cieszyła się wielką popularnością w kołach towarzyskich i sportowych Wilna. Po rozwiązaniu opery w czerwcu 1925 śpiewała gościnnie, należącą do najwybitniejszych jej ról, partię tyt. w "Tosce" w operze lwow., a nast. jeździła z nią po Polsce z zespołem E. Mossakowskiego. W 1926 objęła klasę śpiewu w wil. Instytucie Muz., uczyła też w Żydowskim Instytucie Muzycznym. Pracą pedag. zajmowała się do wybuchu wojny. W marcu 1936 występowała gościnnie z grupą artystów warsz. w Poznaniu, Lwowie oraz w Radomiu i Płocku. W 1939 zgłosiła się na front jako sanitariuszka. Za pomoc więzionym uczennicom była aresztowana przez gestapo. Po wycofaniu się wojsk niem. z Wilna powierzono jej klasę śpiewu w konserwatorium Litew. SRR. W marcu 1945 repatriowała się do Torunia. Uczyła tam w Średniej Szkole Muz., była inicjatorką Ogólnopolskiego Konkursu Śpiewaczego im. Karłowicza, wespół z F. Krysiewiczową organizowała koncerty muzyki operowej i estradowe wykonania fragm. oper. W Toruniu działała do 1950, nast. pracowała w Średniej Szkole Muz. im. Chopina w Warszawie. Do jej uczniów należeli m.in. W. Denysenko i M. Wojnicki. Była działaczką społeczną, pracowała w Zarządzie Warsz. Tow. Muzycznego.
Bibl.: Almanach 1979/80; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Korolewicz-Waydowa; Kur. Warsz. 1917 nr 168 (tu cyt), 1919 nr 233, 279, 1921 nr 133; Ruch Muz. 1966 nr 18 (il.), 1980 nr 5; Słowo 1922 nr 44, 48, 86 (M. Józefowicz), 1923 nr 242 (M. Józefowicz), 1924 nr 123, 1925 nr 23, 107; Życie Warsz. 1980 nr 29, 54; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta, SPAM; Wosiek: Teatry objazdowe.
Ikon.: Fot. - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa
