Hasła

Forma teatru podziemnego, zwanego też teatrem drugiego obiegu, który upowszechnił się po wprowadzeniu w Polsce 13 grudnia 1981 stanu wojennego, w wyniku czego zawieszono działalność teatrów, zaostrzono cenzurę, ograniczono prawa obywatelskie.

Formułą nawiązywał do znanych z lat 60. i 70. na poły artystycznych, na poły towarzyskich zgromadzeń w mieszkaniach prywatnych, m.in. w tak zwanym Salonie Anny i Tadeusza Walendowskich w Warszawie, gdzie odbywały się koncerty i wieczory poetyckie.

Po wprowadzeniu stanu wojennego aktorzy w wielu miastach podejmowali taką działalność regularnie lub okazjonalnie, częściej jednak występując w kościołach i salach parafialnych.

Teatr Domowy to także nazwa własna teatru, który w stanie wojennym powołali do życia aktorzy Teatru Powszechnego w Warszawie: Ewa Dałkowska, Emilian Kamiński, Andrzej Piszczatowski, Maciej Szary.

Teatr Domowy zainaugurował swoją działalność w mieszkaniu Ewy Dałkowskiej 1 listopada 1982 roku przedstawieniem pt. Wszystkie spektakle zarezerwowane nr 2 – Przywracanie porządku wg tekstów Stanisława Barańczaka, Jana Kelusa, Jacka Kaczmarskiego, Ernesta Brylla, Leszka Szarugi i innych. Spektakl obejrzało wówczas około 40 widzów. Pierwsza jego wersja grana była wcześniej w Teatrze Powszechnym (prem. 27 lutego 1981) i została zdjęta z repertuaru po wprowadzeniu stanu wojennego.

Zbigniew Raszewski tak opisywał jeden ze spektakli Teatru Domowego w mieszkaniu Ireny i Tadeusza Byrskich:

„Kilkadziesiąt osób zasiadło w półkole w dużym pokoju. Najmłodsi siedzieli na podłodze. delegacja «Pamiętnika Teatralnego» otrzymała bardzo dobre miejsca siedzące, na stole pod ścianą. W pierwszej części przedstawienia troje aktorów odegrało świetny montaż wierszy i piosenek. Niepostrzeżenie wysuwała się z niego historia uprowadzenia z domu, transport, wigilia w obozie. Łamano się czarnym chlebem [...]. Zrobiło się niewiarygodnie uroczyście. Potem była przerwa. Teatr trzeba było przewietrzyć, więc przeszliśmy do drugiego pokoju. Dopiero wtedy wrzucało się wstępne do kapelusza. Był bufet.” [Raszewski 1988]

Teatr Domowy w okresie swojej działalności dał około 150 przedstawień w różnych miastach, w mieszkaniach prywatnych, salach parafialnych i w plenerze. Wystawił m.in. Degrengoladę Pavla Kohouta (prem. październik 1984) i Largo desolato Václava Havla (prem. listopad 1986) w reż. Macieja Szarego. Pokaz obu tych spektakli na Dużej Scenie Teatru Powszechnego w Warszawie zakończył działalność Teatru Domowego 15 listopada 1989 roku.

Bibliografia

• Krakowska Joanna, Waszkiel Marek (red.), Teatr drugiego obiegu. Materiały do kroniki teatru stanu wojennego 13 XII 1981–15 XI 1989, materiały zebrał zespół pod kierunkiem Marty Fik, Warszawa 2000 [wersja cyfrowa];
• Przastek Daniel, Środowisko teatru w okresie stanu wojennego, Warszawa 2005;
• Raszewski Zbigniew, Tadeusz Byrski, „Pamiętnik Teatralny” 1988, z. 3-4;
• Teatralna konspira, oprac. Natalia Adaszyńska i in., „Teatr” 1990, nr 4.