Hasła

Forma ekspresji artystycznej, która ma charakter interdyscyplinarny, łącząc w sobie doświadczenia z obszaru sztuk wizualnych, teatru, tańca, muzyki, wideo, poezji i filmu. Termin pojawił się pod koniec lat 60. XX w. na określenie charakterystycznych dla sztuki tego okresu praktyk artystycznych. Performance art jest związana z przełamaniem konwencji sztuki modernistycznej w latach 50. i 60. XX w. Twórcy sztuk wizualnych porzucają wtedy prymat obiektu na rzecz procesualności i intermedialności: por. m.in. eksperymenty dźwiękowe Johna Cage’a, action painting Jacksona Pollocka, happening Allana Kaprowa, fluxusowe event scores.

W wąskim znaczeniu performance art oznacza zazwyczaj efemeryczne działanie wykonywane przez artystę – performera – w obecności widzów. Performer sam dla siebie jest materiałem, z którego tworzy dzieło sztuki. Nie udaje kogoś innego, nie odgrywa roli, reprezentuje samego siebie. Miejscem zaistnienia performance art jest często galeria albo muzeum, a nie sala teatralna. W odróżnieniu od happeningu publiczność jest biernym obserwatorem, a nie uczestnikiem akcji. Praktyka artystyczna podważa jednak powyższe próby charakterystyki: performance art może być wykonywana na żywo albo może być zapośredniczona za pomocą mediów (performance dokamerowy), może obywać się bez obecności artysty, może angażować widza. Określenie performance art upowszechniło się jako nazwa konkretnych artystycznych prezentacji, a nie kierunek w sztuce, dlatego wymyka się jednoznacznym definicjom i kategoryzacjom. Według niektórych badaczy jako środek przełamywania ograniczeń czy konwencji nakładanych na działalność artystyczną z założenia jest antydefinicyjny [Goldberg 1988].

Z czasem performance art stał się terminem porządkującym wszystkie wcześniejsze formy żywej sztuki.: body art, action art, living sculpture, process art, a nawet happening. Do najbardziej znanych twórców performance art należą m.in. Marina Abramović, Vito Acconci, Chris Burden, Carolee Scheeman, Yoko Ono czy Nam June Paik. Termin performance art zaczęto stosować także do zjawisk minionych, wobec procesualnych czy akcyjnych praktyk artystycznych związanych z awangardami artystycznymi pierwszej połowy XX w.

W Polsce pojęcie „performance” jako odpowiednik ang. „performance art” wprowadziły i upowszechniły dwa wydarzenia w 1978: I am – Międzynarodowe Spotkanie Artystów – Warsztaty Performance w Galerii Remont w Warszawie (29.03–6.04) oraz Międzynarodowe Spotkanie Artystów „Performance and Body” w Galerii Labirynt w Lublinie (12–14.10). Wcześniej posługiwano się terminami autorskimi, oddającymi specyfikę wykonywanych prac: pokaz synkretyczny (Włodzimierz Borowski), manifestacja (Jerzy Bereś), akcja (Ewa Partum, Zbigniew Warpechowski, Akademia Ruchu), działanie (duet Kwiekulik), interwencja. Pierwszymi istotnymi ośrodkami prezentacji performance art były m.in. warszawskie galerie: Foksal, Repassage, Remont, Galeria Działań, Pracownia Dziekanka oraz lubelska Galeria Labirynt.

Współcześnie wielu artystów traktuje performance art jako jedną z form wyrazu w swojej praktyce twórczej, m.in.: Józef Robakowski, Paweł Althamer, Cezary Bodzianowski, Oskar Dawicki, Katarzyna Kozyra czy Konrad Smoleński.

W Polsce upowszechniła się obecnie tendencja do używania fonetycznego zapisu terminu performance – performans, co wywołuje terminologiczne zamieszanie związane z odmiennym funkcjonowaniem słowa „performans” w performatyce.

Bibliografia

• Carlson, Marvin: Performans, przeł. Edyta Kubikowska, Warszawa 2007;
• Goldberg, RoseLee: Performance: Live Art. From Futurism to the Present, London, New York 1988;
• Higgins, Dick: Intermedia i inne eseje, przeł. Marek i Teresa Zielińscy, Warszawa 1985;
• Od awangardy do postmodernizmu, red. Grzegorz Dziamski, Warszawa 1997;
• Nyman, Michael: Muzyka eksperymentalna. Cage i po Cage’u, Gdańsk 2011;
• Pawłowski, Tadeusz: Happening, Warszawa 1988;
• Performance – wybór tekstów, red. Grzegorz Dziamski, Henryk Gajewski, Jan St. Wojciechowski, Warszawa 1984;
• Wachowski, Jacek: Performans, Gdańsk 2011;
• Performer, red. Magda Kulesza, Jarosław Suchan, Hanna Wróblewska, Warszawa 2009;
• Przyjdźcie, pokażemy Wam, co robimy. O improwizacji w tańcu, red. Sonia Nieśpiałowska-Owczarek, Katarzyna Słoboda, Łódź 2013;
• Re//mix: performans i dokumentacja, red. Tomasz Plata, Dorota Sajewska, Warszawa 2014;
• Warpechowski, Zbigniew: Podręcznik, Warszawa 1990.