Aleksander Wat
WAT Aleksander
(ur. 1 maja 1900, Warszawa, Polska - zm. 29 lipca 1967, Antony koło Paryża, Francja)
Pisarz, tłumacz z języka rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. Naprawdę nazywał się Aleksander Chwat. Jego ojcem był Mendel Michał Chwat, a matką Rozalia z domu Kronsilber. Siostrą pisarza była znana w międzywojniu aktorka Seweryna Broniszówna. Wat zdał maturę w 1918 roku w Gimnazjum Rocha Kowalskiego w Warszawie i do 1926 roku studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1918 roku założył z Anatolem Sternem grupę futurystyczną, która organizowała ekscentryczne wieczory literackie i brała udział w awangardowych wydawnictwach. Wraz ze Sternem redagował jednodniówki futurystyczne, między innymi "Tak" w 1919 roku, "To są niebieskie pięty, które trzeba pomalować" i "Gga. Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej" w 1920 roku. Jesienią 1919 roku Wat wydał "Ja z jednej strony i ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka" - zaskakujący i prowokujący czytelników poemat prozą. W okresie futurystycznym napisał jeszcze kilkanaście utworów poetyckich, ogłoszanych w czasopismach. We wczesnych latach dwudziestych poeta związany był z "Nową Sztuką", "Zwrotnicą" i "Almanachem Nowej Sztuki". W 1924 roku wstąpił do ZZLP. W tym samym roku założył wraz z malarzem Henrykiem Berlewim i poetą Stanisławem Bruczem biuro ogłoszeniowo-reklamowe "Reklamo-Mechano", w którym próbowano stosować poetykę i stylistykę awangardową w tekstach użytkowych.
W połowie lat dwudziestych Wat zajął się przede wszystkim tłumaczeniami z literatury rosyjskiej, francuskiej i niemieckiej. Przełożył wówczas między innymi "Braci Karamazow" Fiodora Dostojewskiego. W 1927 roku ożenił się z Pauliną Lewówną. W tym samym czasie rozpoczął współpracę z Towarzystwem Wydawniczym "Rój". W 1927 roku Wat wydał także powieść "Bezrobotny Lucyfer". W tym czasie zainteresował się problematyką społeczną i polityką. Brał udział w spotkaniach i zebraniach grup zafascynowanych marksizmem. W 1929 roku współinicjował założenie "Miesięcznika Literackiego", pisma związanego z KPP. Dwa lata później pismo zostało rozwiązane, a redakcję, w tym Wata, aresztowano.
W 1930 roku Wat stał się członkiem Polskiego PEN Clubu. Od roku 1932 aż do 1939 pracował jako kierownik literacki wydawnictwa Gebethner i Wolff. Po wybuchu II wojny wyjechał do Lwowa. Tam pracował w redakcji "Czerwonego Sztandaru". W styczniu 1940 roku został wraz z grupą polskich pisarzy aresztowany przez Rosjan. Był więziony we Lwowie, Kijowie i Moskwie. Potem wywieziono go w głąb ZSRR. W listopadzie 1941 roku zwolniono go na mocy amnestii, wtedy odnalazł żonę i syna. Dotarł do Ałma Aty i został otoczony opieką polskiej ambasady. Po wyjściu Armii gen. Andersa pozostał w ZSRR i pełnił funkcję przedstawiciela rządu londyńskiego w Kazachstanie. W marcu 1943 aresztowano go za odmowę przyjęcia radzieckiego paszportu. Z więzienia został zwolniony po około trzech miesiącach, w Rosji sowieckiej przebywał jednak aż do 1946 roku.
Po powrocie do Polski, do 1948 roku, Wat sprawował funkcję redaktora naczelnego Państwowego Instytutu Wydawniczego. W latach 1947-49 współredagował tygodnik "Odrodzenie". Zasiadał również - w latach 1947-63 - w Zarządzie Polskiego PEN Clubu. Drukował w "Kuźnicy" i "Twórczości". Włączył się intensywnie w polskie powojenne życie literackie, ale stopniowe ograniczanie swobody twórczej i socrealistyczne dyrektywy sprawiły, że poeta ponownie zamilkł.
W styczniu 1953 roku Aleksander Wat zapadł na ciężką chorobę - tak zwany zespół opuszkowy Wallenberga - która wywoływała między innymi ostre bóle głowy i powodowała niezdolność do pracy. Pisarz podjął leczenie za granicą - w 1954 roku wyjechał do Szwecji, a od 1955 do 1957 roku przebywał na południu Francji. Mimo choroby Wat starał się pisać. W 1957 roku, po kilkudziesięciu latach milczenia Wata-poety, ukazał się tom zatytułowany "Wiersze", przyjęty przez krytykę i czytelników z ogromnym zainteresowaniem i uznaniem, które przyniosło autorowi nagrodę "Nowej Kultury". W 1962 roku ukazały się "Wiersze śródziemnomorskie".
W 1963 roku Wat ostatecznie wybrał status emigranta i pozostał na Zachodzie. Drukował w paryskiej "Kulturze", bywał zapraszany do Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W grudniu tego roku Watowie opuścili Francję i udali się do Berkeley w Kalifornii. Wat został stypendystą w Center for Slavic and East European Studies. Poczuł się lepiej, ale była to tylko chwilowa poprawa. W 1964 pisarz poważnie myślał o samobójstwie. Choroba czyniła postępy i pisanie przychodziło mu z coraz większym trudem. Zaczął nagrywać swoje wspomnienia i rozmowy z Czesławem Miłoszem na magnetofon. Tak powstała słynna opowieść biograficzna "Mój wiek", wydana ostatecznie w 1977 roku.
W lipcu 1965 Wat wrócił do Francji. Tutaj nadal pracował i uzupełniał wspomnienia, pisząc między innymi "Kartki na wietrze". W 1966 i 1967 roku Watowie wyjeżdżali na Majorkę. Tutaj poeta czuł się na tyle lepiej, że mógł przygotowywać ostatni tom wierszy zatytułowany "Ciemne świecidło". 29 lipca 1967 roku Aleksander Wat popełnił samobójstwo.