Artykuły

Wprowadzenie nadmiernych regulacji i usztywnień formalno-prawnych do pracy artystycznej w teatrze, pozbawianie twórców i dyrektorów możliwości wyboru modelu pracy najlepiej dostosowanego do przyjętych przez nich koncepcji merytorycznych i artystycznych uważamy za szkodliwe dla rozwoju współczesnego teatru polskiego - uważają członkowie Forum Obywatelskiego Teatru Współczesnego

Co więcej, regulacja i usztywnienie struktur polskiego teatru proponowane przez Prezes ZASPu spowodują, że system teatralny stanie się jeszcze łatwiejszym celem dla zwolenników reform wolnorynkowych i likwidacji całego systemu. Celem działań tych reformatorów jest demontaż systemu, który dzisiaj ma szanse zapewniać obywatelom równy dostęp do dóbr kultury. Poniżej odnosimy się do konkretnych propozycji Prezes ZASPu dotyczących poprawek Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Ad. 1 "Artysta powinien mieć w umowie zagwarantowaną ilość przedstawień miesięcznie." Słuszną ideą jest to, żeby w zakładzie pracy wszyscy pracownicy pracowali i byli za to adekwatnie wynagradzani, jednak zagwarantowanie aktorom konkretnej liczby przedstawień miesięcznie nie zagwarantuje wcale efektywnej pracy artystycznej, a może doprowadzić jedynie do rozwoju pracy pozornej, wymuszonej ustawą. Faktyczny problem stanowi nadmiar etatów aktorskich, co powoduje absurdalny status aktora etatowego, lecz niepracującego.

Rozwiązaniem sytuacji jest umożliwienie dyrektorom teatrów redukowanie etatów, tak żeby w danym teatrze pracowało tyle osób, ile jest potrzebnych.

Ad. 2 "Artysta powinien być opłacany za próby. Jest to jedyny sposób na to, żeby dyscyplinować twórców pracujących z artystą bez poczucia ograniczeń czasowych. [] Zwyczajowo było tak, że próby odbywały się od 10 do 14 a wieczorem grano spektakl, który jest zasadniczą formą honorarium aktorów."

Regulacja systemu wynagrodzenia powinna zależeć od rodzaju projektu i typu zatrudnienia, a nie być określona z góry.

Pani prezes się odnosi do "zwyczajowych" praktyk, nie pisząc dokładnie, kiedy taki zwyczaj był praktykowany. Nie jest prawdą, że próby wieczorne są czymś nowym: są od lat przyjętym obyczajem w teatrze instytucjonalnym. Do legendy przeszły choćby nocne próby prowadzone przez Konrada Swinarskiego w Starym Teatrze w Krakowie.

Ad. 3 "Dopóki podstawa zarobków jest tak znacznie poniżej średniej krajowej, ograniczanie dodatkowej pracy może być skazaniem niektórych wykonawców na oczywiste ubóstwo. Trzeba zmienić cały system wynagrodzeń."

Słuszny jest postulat zmiany systemu wynagrodzeń, jednak warunkiem tego, poza większymi środkami przyznawanymi teatrom z budżetu państwa, powinna być możliwość dokonywanej przez dyrektorów redukcji etatów. Polityka personalna prowadzona przez dyrektora powinna być dostosowana do przyjętej wizji artystycznej i merytorycznej.

Ad. 4 "Musi być jasno określona funkcja dyrygenta, choreografa, reżysera i artysty wykonawcy."

Prawne określanie funkcji artystów teatru stoi w sprzeczności z kierunkiem rozwoju współczesnej sztuki i ideą zespołowości. We współczesnym teatrze niezwykle ważna jest interdyscyplinarność, posługiwanie się różnymi stylami, metodami i mediami, oraz odpowiedzialność wszystkich członków zespołu za całościowy efekt. Dookreślenie funkcji sprzyja utrwalaniu tradycyjnej struktury teatralnej i związanych z nią hierarchii, a decyzje organizacyjne wpływają nieuchronnie na estetykę. W sztuce współczesnej niezwykle cenna jest wolność w organizacji pracy i produkcji. Gdyby zastosowano proponowane przez Prezes ZASP usztywnienie ram pracy pięćdziesiąt lat temu, nie powstałyby teatry Kantora, Grotowskiego, Swinarskiego, Grzegorzewskiego, ponieważ ich metody twórcze zdecydowanie wykraczały poza przyjęte sposoby pracy w teatrze.

Ad. 5 "Konieczna wydaje się obecność wszystkich wykonawców w Związkach Zawodowych i Stowarzyszeniach. Należność do Związków powinna być automatyczna po skończeniu studiów. Tylko tak możemy stać się siłą egzekwującą swoje prawa."

Zmuszanie kogokolwiek do przynależności do jakichkolwiek stowarzyszeń czy związków jest niezgodne z zagwarantowaną Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej wolnością zrzeszania się w związkach zawodowych. Konstytucja zakazuje również zmuszania kogokolwiek do "czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje" (Art. 31). Dyskryminacja pracownika przez pracodawcę z powodu przynależności do związku zawodowego jest zakazana prawnie i nie wymaga dodatkowych uregulowań.

Ad. 7 "Rozwój artystyczny wykonawcy nie jest możliwy przy założeniu umów sezonowych, ciągłej niepewności miejsca zamieszkania bez zakorzenienia w zespole i w mieście."

Sztywne rozwiązania formalno-prawne dotyczące umów o pracę są sprzeczne z ideą zespołu tworzonego w oparciu o wspólną myśl i ideę. Ponadto, "rozwój artysty wykonawcy" jest rzeczą indywidualną, i organizacje zbiorowe nie powinny określać, w jaki sposób i w jakich warunkach artysta ma się rozwijać.

Ad. 10 "Obecność wykonawców w Stowarzyszeniach ma sens wtedy jeśli Stowarzyszenia w odróżnieniu od Związków będą miały siłę dyscyplinującą wykonawców."

Każde stowarzyszenie ma prawo określać panujące w nim wewnętrzne reguły. Zewnętrzne określanie obowiązków stowarzyszeń, o ile nie zostało ustalone w prawie polskim, jest niezgodne z ideą wolności.

Zgadzamy się z Prezes ZASP, że konieczne są zmiany w Polskim teatrze. Kierunek zmian, który proponujemy, zasadniczo się rożni od kierunku proponowanego przez Prezes ZASP. Zmiany, jakie proponujemy wiążą się z umocnieniem kompetencji dyrektora teatru i uelastycznieniem pracy w instytucjach. Problemy o których pisze Pani Prezes w większości dałoby się rozwiązać przy lepszym systemie wyboru i selekcji dyrektorów, w szczególności przy wprowadzeniu bezwzględnie obowiązujących konkursów, i bezwzględnie obowiązujących kadencji.

Propozyjce FOTW są wyszczególnione w Deklaracji FOTW z Grudnia 2009.

Podpisali:

Paweł Dobrowolski

Bartosz Frąckowiak

Maja Kleczewska

Wojtek Klemm

Łukasz Kos

Paweł Passini

Katarzyna Raduszyńska

Marzena Sadocha

Igor Stokfiszewski

Weronika Szczawińska

Barbara Wysocka

Michał Zadara