"Beatrix Cenci"
Występki, morderstwa, tragiczne powikłania ludzkich losów, podstępy, zdrada, wzloty miłości, szlachetność porywów i działań... Słowacki w "Beatrix Cenci" nie skąpi takich sytuacji i przeżyć. Tragedia ukazuje ludzi poddanych presji różnych nakazów moralnych i popędów namiętności, bohaterów uwikłanych w gęstą sieć spraw ciemnych, w matnię skomplikowanych zależności. Jeden z krytyków określił ten utwór mianem "okrutnej bajki". Słowacki oparł się przecież o przekazy historyczne. Dzieje upadku możnego rodu Cencich znajdujemy w "Kronikach włoskich" Stendhala, w "Ludziach baroku" Chłędowskiego. Ród był słynny i możny. Słynął głównie z występków i zbrodni, które też doprowadziły do zagłady Cencich Jedną z głównych bohaterek tego dramatu była Beatrix. A wszystko to rozegrało się w końcu XVI wieku, u schyłku epoki znaczonej postaciami o silnych indywidualnościach, epoki wspaniałej sztuki, okresu obfitującego w gwałtowne czyny, zbrodnie, wstrząsające wydarzenia.
Po temat ten sięgał Słowacki dwukrotnie. Po raz pierwszy w r. 1832 gdy pisał w języku francuskim tragedię prozą (ocalały z niej jedynie ułamki), która miała młodemu autorowi otworzyć drogę do teatrów paryskich. Wrócił do historii rodu Cencich w parę lat później (1838-39), w czasie podróży do Włoch i pobytu w Rzymie, pod wpływem bezpośredniego zetknięcia się z włoską sztuką i architekturą.
"Beatrix Cenci". tragedia w 5 aktach wierszem, zdumiewa jeszcze dziś bogactwem wyobraźni, siłą wyrazu, sugestywnością klimatu. Aktorzy znaleźć w niej mogą kilka znakomitych, choć trudnych ról. Trudnych, gdyż Słowacki rozgrywa całą sprawę na najwyższym diapazonie uczuć i ekspresji, bez pedantycznej troski o prawdopodobieństwo sytuacji. Na plan pierwszy wysuwa ludzkie uczucia i szczególnie bacznie i wnikliwie śledzi ich rozwój, wszystkie odcienie i dramatyczne spiętrzenia. Historycy literatury często wskazywali na pewne podobieństwa założeń "Beatrix Cenci" i "Mazepy" (oba utwory powstały w tym samym mniej więcej okresie), na zbieżności charakteru tych sztuk.
