"Rogacz wspaniały"
"Rogacz wspaniały", napisany w roku 1920, to jedyna sztuka belgijskiego dramaturga Fernanda Crommelyncka, która zdobyła rozgłos w Europie, a po wojnie zainteresowała nawet twórców kina. W Polsce grana była i po raz pierwszy w roku 1924 w przekładzie Jarosława Iwaszkiewicza. Realizacją dramatu Crommelyncka poznański ośrodek telewizji przypomniał okres swojej świetności kiedy to środowisku twórczemu tego miasta zawdzięczaliśmy niejedno wartościowe "odkrycie" z repertuaru aasycznego i współczesnego. Przedstawienie reżyserowi Stanisław Hebanowski, wybitny teoretyk literatury i dramatu, wieloletni kierownik i inscenizator teatrów Poznania i Wybrzeża. Do realizacji sztuki Crommelyncka zaangażował aktorów z obydwu ośrodków, i raz jeszcze mogliśmy się przekonać, jak wiele znaczy dla pełnego efektu artystycznego mądra, taktowna, twórcza współpraca reżysera z zespołem aktorskim.
Z typowego dzieła surrealizmu, ogniskującego wszystkie znamienne dla tego stylu osobliwości obrazowania, uczyniono widowisko o dużej sile ekspresji dramatycznej, stanowiące ciekawe, choć ukazane właśnie w krzywym zwierciadle stylu surrealistycznego poetyckie studium ludzkich namiętności i pasji, mrocznych, graniczących z patologią stanów wyobraźni. Stanisław Hebanowski, uwzględniając telewizyjną specyfikę przekazu, a więc i stopień komplikacji trudnych do oddania przez aktorów, oczyścił dramat z akcentów farsowości, budując na jego kanwie bliższy współczesnej wyobraźni wariant kontynuacji szekspirowskiego "Otella". A więc dramat zazdrości, dramat osobowości umęczonej psychopatycznymi obsesjami.
Główny bohater, zakochany w swej żonie i trawiony zazdrością Brunon, popycha ją do zdrad, zadając w ten sposób sobie i jej szczególnie wyrafinowane tortury psychi czne i moralne. Sztuka jednak ma jakbyśmy to dziś nazwą optymistyczne zakończenie. Natura ludzka mimo wszelkich prób wychodzi z kryzysu nieskażona. Stella zostaje kochanką Pastucha, ponieważ ten jedyny w całym otoczeniu silny mężczyzna zdaje się stwarzać jej pewność, iż będzie mogła go kochać przez całe życie.
"Rogacz wspaniały", należy do tego nurtu w literaturze zachodniej, który ogromną falą ogarnął całą literaturę lat dwudziestych. Podobnie jak dzieła surrealizmu w malarstwie (Salvador Dali) czy w prozie (James Joyce) wyrasta z ogólnej atmosfery niewiary w racjonalny ład świata, w nieskuteczność metody realizmu jako formy wyrazu ludzkilgo ducha, ludzkiej psychiki i natury. Stąd w utworze tym z surrealizmu właśnie zaczerpnięto zestawienie sprzeczności wizji snu z najczystszym realizmem, akcentów tragicznego uwikłania dwojga ludzi i prostej ludowej klechdy. Ale dzięki temu właśnie sztuka odznacza się dużymi walorami scenicznymi, przez bogactwo rysunku postaci, zwłaszcza Brunona, przez dynamikę sytuacji i międzyludzkich napięć, fikcji i rzeczywistości, urojenia i żądzy - stanowi od niemal pół wieku interesujące zadanie dla teatru. I w telewizji także, ze spotkania z Crommelynckiem wynieśliśmy wspomnienie zajmującej gry, a być może i pewne refleksje na temat odwiecznych przywar natury ludzkiej.
