Zygmunt Nowakowski "Gałązka rozmarynu"
Widowisko muzyczne o Legionach Polskich w wykonaniu 40-osobowego zespołu aktorów Teatru Rozmaitości
"Gałązka rozmarynu" była szlagierem teatralnym ostatnich dwóch lat przed wojną. Poczynając od prapremiery w warszawskim Teatrze Polskim (9.XI.1937), przeszła triumfalnie przez sceny Krakowa, Łodzi, Wilna i Lwowa. Jej sceniczną karierę przerwała dopiero okupacja. Na ponowną inscenizację czekać musiała "Gałązka" wiele lat. W 1982 r. wystawił ją łódzki Teatr Jaracza a obecnie sztukę przygotowuje kilka scen krajowych.
"Gałązka rozmarynu" jest widowiskiem o Legionach Polskich, a zwłaszcza o pierwszym okresie ich powstawania. Jest początek sierpnia 1914 r. W krakowskich Oleandrach formuje się pierwsza kompania kadrowa. Przybywają młodzi ochotnicy ze wszystkich stron podzielonego zaborem kraju. Różni ich wiele, łączy wiara w sens walki o niepodległą i sprawiedliwą Polskę. Są młodzi i gotowi do największych poświęceń. O wojsku i żołnierskiej dyscyplinie wiedzą niewiele, ale ich zapał jest prawdziwie romantyczny. Wkrótce przemówi do nich Komendant: "Wszyscy jesteście równi wobec ofiar, jakie ponieść macie. Wszyscy jesteście żołnierzami. Nie naznaczam szarż, każę tylko doświadczeńszym wśród was pełnić funkcję dowódców. Szarże uzyskacie w bitwach. Każdy z was może zejść do szeregowców, czego oby nie było. Patrzę na was, jak na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska i pozdrawiam was, jako pierwszą kadrową kompanię".
Sztuka Nowakowskiego ukazuje genezę i narastanie dążeń niepodległościowych w społeczeństwie polskim, z uwzględnieniem wszelkich różnic politycznych, obyczajowych, społecznych a nawet językowych. Bohaterem "Gałązki rozmarynu" jest zbiorowość strzelecka i trud codzienny legionistów. Utwór jest w dużej mierze zapisem autentycznych wydarzeń, widzianych oczyma ich bezpośrednich uczestników.
Autor "Gałązki rozmarynu" - Zygmunt Nowakowski (1891 - 1963) - aktor, reżyser, dyrektor teatru krakowskiego, krytyk teatralny, dramaturg, powieściopisarz, wreszcie znakomity felietonista, w młodości związany z Legionami. Na sukces sztuki złożyły się wiec nie tylko teatralna fachowość Nowakowskiego i jego znakomite wyczucie sceny, ale i własne, choć krótkie, doświadczenia frontowe.
"Gałązka rozmarynu" jest utworem napisanym na kilkudziesięcioosobowy zespół. Siła jej oddziaływania polega na umiejętności grania na emocjach, uczuciach i sentymentach publiczności. "Obchodowy" (jak pisał Boy) charakter sztuki nie odbiera jej dramaturgicznej atrakcyjności i czyni (w najlepszym rozumieniu tego słowa) - wzorzec widowiska popularnego. Trzeba znać teatr, aby ocenić, jak tu jest starannie wypracowany każdy szczegół, jak wybornie potem zatarte są ślady mozolnej pracy, lak, aby wszystko szło dokładnie, lekko, dowcipnie i wesoło. Tłum kilkudziesięciu osób żyje na scenie; ani jeden moment nie pozostaje martwy" (Tadeusz Boy Żeleński).
Jest początek sierpnia 1914 roku. W krakowskich Oleandrach rozbrzmiewa chóralny śpiew:
Raduje się serce, raduje się dusza,
Gdy Pierwsza Kadrowa na wojenkę rusza...
