Niech sczezną artyści Tadeusza Kantora
"Teatr jest najpiękniejszą ze sztuk, bo leżącą. między sztuką a życiem" (Tadeusz Kantor)
Przed kilku laty Andrzej Wajda nakręcił dla telewizji film o spektaklu Tadeusza Kantora "Umarła klasa". Nieco później zarejestrowano także następny spektakl Kantora "Wielopole, Wielopole...". Na życzenie telewidzów powtarzano jego emisję dwa razy. Krytycy zastanawiając się wielokrotnie, na czym polega fenomen wielkiego powodzenia tego teatru, wskazywali na niezwykle silne oddziaływanie emocjonalne, będące skutkiem przywoływania symboli i metafor, odpowiednio dobranej muzyki, wysmakowanej plastyki.
Stworzony przez Kantora Teatr Śmierci, to obszar pamięci, gdzie "swój szczątkowy, niepełny żywot wiodą egzystencje i zdarzenia już umarłe, choć nie do końca zapomniane". Strzępy wspomnień z dzieciństwa, fragmenty przeczytanych książek, postaci i zdarzenia historyczne, artyści i bandyci, wszyscy, którzy odeszli, wszystko co minęło mocą wszechpotężnego Przypadku i wolą Kantora wskrzeszone i uporządkowane. Twórca odkrył "niemal doskonalą maszyną umarłych wspomnień, których nie sposób naprawdę i do końca uobecnić i zrozumieć".
W Studiu Teatralnym Dwójki będą Państwo mogli obejrzeć jak gdyby trzecią odsłonę w tym niezwykłym teatrze. Premiera odbyła się 2 czerwca 1985 roku w Norymberdze. "Niech sczezną artyści" - tytuł przewrotny i jak sam autor twierdzi zupełnie przypadkowy. Podtytuł - "Rewia" - bo nie ma w tym przedstawieniu fabuły, raczej szereg luźnych scen połączonych ze sobą za pomocą kreacyjnej mocy kantorowskiej wyobraźni. Więc na początku Sfera Śmierci i przychodzące wraz z nią Klisze Pamięci, Pokój - dobrze nam znany, oglądaliśmy go w "Umarłej klasie" i "Wielopolu...". Pokój, gdzie się mieszka, gdzie się kocha, gdzie się umiera. Lamus wspomnień - Pokój Śmierci. Gdy zjawi się tam 6-letni żołnierzyk na wózeczku z wymarzoną w snach dziecinnych armią Generałów, będzie to "pokój dziecinny". Gdy wedrze się do tego pokoju banda opryszków, rzezimieszków i prostytutek, stanie się on "wspólnym pokojem" (z czytelnymi odniesieniami do powieść Uniłowskiego). W tym pokoju w połowie przedstawienia pojawia się "Postać Znaleziona", czyli Wit Stwosz. W Norymberdze za przewinienie finansowe przekłuto mu gwoździem policzki, więc z pasją i determinacją zaczyna budowę swojego ołtarza. Tworzenie dzieła sztuki zmienia się w "scenę tortur", a nad wszystkim powiewa czarny sztandar śmierci, Tadeusz Kantor jest także "cricotową dramatis personae". Obecny na scenie przez cały czas trwania spektaklu przyspiesza i zwalnia rytmy, wskazuje momenty muzycznych "wejść", poprawia aktorów. Panuje nad wszystkim, nieustannie tworzy, kreuje.
Wszystko, co tworzyłem dotychczas - twierdzi Kantor - miało zawsze cechę wyznania. Wyznania stawały się coraz bardziej osobiste. Wyznania, aby ocalić przed zapomnieniem. Wyznanie nostalgii, tęsknoty za powrotem do lat dzieciństwa, aby ocalić ten szczęśliwy czas klasy szkolnej. Później, aby ocalić swój pokój dzieciństwa, utrwalić, wplątać w wielką i duchową historię naszej kultury. A potem to ciągle pragnienie czy i marzenie, i wola, by twórczość była wolna, podległa tylko mnie, moim słabościom, szaleństwom, chorobom, moim klęskom, mojej samotności...
Przy telewizyjnych rejestracjach przedstawień powstałych poza Teatrem TV stosuje się zazwyczaj dwie metody. Pierwsza polega na przeniesieniu ról i zrębów inscenizacji do studia telewizyjnego, gdzie za pomocą techniki można wydobyć z tych spektakli nowe wartości. (Mieli Państwo tego próbę oglądając "Replikę" Józefa Szajny). Druga metoda polega na prawie dokumentalnym zapisie przedstawienia w miejscu jego powstania, w teatrze, często nawet odbywa się to z udziałem publiczności. Tym razem posłużono się tym drugim sposobem. Mimo że kamera chłodno i obojętnie przekazuje obraz scenicznych działań, mam nadzieję, iż odbiór Państwa będzie gorący, tak gorący, jak byłoby to możliwe podczas bezpośredniego kontaktu z teatrem Tadeusza Kantora.
