Artykuły

Kiedy dowiedziałem się, że Teatr Narodowy do projektowanego wystawienia "Balladyny" zakupił trzy japońskie motocykle, zrobiło mi się trochę dziwnie. Uczucie to nie opuszczało mnie, gdy zjawiłem się na jed­nej z przedprernierowych prób i Adam Hanuszkiewicz poradził mi, że­bym chcąc dostać się do mojego miej­sca na balkonie nie błądził po teatral­nych schodach, lecz przeszedł po pro­stu pomostem, wiodącym ze sceny wzdłuż tegoż balkonu pierwszego pię­tra, przeskoczył przez barierę i od­nalazł swój fotel. Ten pomost widzia­łem po raz pierwszy; nic dziwnego: zbudowano go specjalnie do "Ballady­ny". Po nim właśnie miały pędzić owe motocykle, na nim też miały się roz­grywać niektóre sceny, m. in. finałowa scena sądu. Na razie jednak nie bar­dzo umiałem sobie to wszystko wyo­brazić, siedziałem więc spokojnie i czekałem aż się zacznie. No, i zaczęło się.

Dziwna jest istotnie Hanuszkiewiczowa ,,Balladyna". Zupełnie inna od wszelkich dotychczasowych jej sceni­cznych, interpretacji, zaskakująca, bu­dząca zdumienie, z którego trzeba do­piero ochłonąć, żeby móc zaakcepto­wać ją w pełni. Lecz gdy się już ochłonie, dochodzi się do wniosku, że propozycja Hanuszkiewicza - jeśli sama nie jest jedyną, to w każdym ra­zie otwiera jedyną drogę do współ­czesnych realizacji sztuki. Z po tym spektaklu trudno już myśleć o "Balladynie" granej w sposób zbliżony do tradycyjnego, a zwłaszcza nie uwzglę­dniającej treści, wydobytych z niej i ukazanych przez Hanuszkiewicza.

Wiadomo, że bezpośrednio po opublikowaniu przez Słowackiego "Ballady­ny" oceniało ją pozytywnie właściwie tylko dwóch ludzi. Jednym z nich był Zygmunt Krasiński, drugim... sam au­tor. Na ogół krytyka była dla poety bardzo nieżyczliwa, o czym Słowacki wspomniał zresztą później w "Benio­wskim". Można sądzić, że te opinie oparte były na gigantycznym nieporo­zumieniu, podobnie jak gigantycznym nieporozumieniem było grywanie aż do naszych czasów "Balladyny" w reinhardtowskim czy post-reinhardtowskim sosie, co wreszcie musiało uczynić tę sztukę rzeczywiście niestra­wną i - szczerze mówiąc - uniemożliwić jej percepcję przez dzisiejszego widza.

Hanuszkiewicz w twojej inscenizacji wyjaśnił nieporozumienia i odpowied­nio ustawił proporcje. Czy przez to przywrócił utwór w : całej jego uro­dzie i z wszystkimi jego wartościami współczesnej publiczności? Odpowiedzią, niech będą rozlegające się co chwilę oklaski w czasie trwania ak­cji. Najżywiej - stwierdziłem to na premierze - reaguje młodzież. A więc?

Inscenizator dokonał najprostszego - zdawałoby się - zabiegu: przywró­cił mianowicie "Epilog" utworu, za­wsze dotąd w naszych teatrach opu­szczany. Ów drwiący tekst narzucił wszystkie inne konsekwencje: trzeba było z kolei przywrócić "Balladynie" jej "ariostyczny uśmiech", trzeba by­ło podkreślić wszystko, co się z tym łączy: elementy zawsze aktualnej baj­ki, wszelkie anachronizmy, wszelkie momenty tragikomedii, komedii, czy - chwilami - nawet farsy. A przy tym nie zatracić istotnego tragicznego wy­razu poematu, nazwanego przecież przez Słowackiego bądź co bądź "tra­gedią".

To wszystko zrobił Hanuszkiewicz i zrobił znakomicie, a będąc konsekwentnym aż do końca musiał wreszcie też Goplanę, Skierkę i Chochlika ubrać w stroje ni-to sportowców, ni-to kosmonautów i - z braku kosmicznego sta­tku - posadzić przynajmniej na motocykle. Tak sobie przecież w konwen­cji sportowo-astronautycznej, wyobrażamy dzisiaj świat pozaziemski, czer­piąc te wyobrażenia z opowieści science-fiction, z filmów i z... komiksów. A więc wszystko się zgadza. Wszystko w spektaklu tłumaczy się logicznie i artystycznie, co sprawia, że Hanuszkie­wicz może spokojnie zaliczyć tę "Bal­ladynę" do wspaniałej serii swych zna­czących inscenizacji naszych romanty­ków.

Aktorzy w zasadzie bezbłędnie po­trafili dostosować się do inscenizacyjno-reżyserskiej koncepcji. Zwłaszcza Pustelnik (Janusz Kłosiński) i Matka (Bohdana Majda) musieli wyzwolić się z dotychczasowych stereotypów tych postaci, narzucanych przez teatralną tradycję. Powiodło im się to w całej pełni. Reszta zespołu miała łatwiejsze zadania, z wyjątkiem - naturalnie - samej Balladyny. Lecz w tej roli Anna Chodakowska - niezapomniana An­tygona - dowiodła, że mało już istnie­je trudności, których nie umiałaby pokonać, mimo że to dopiero druga po­ważniejsza kreacja, w tak brawurowo rozpoczętej karierze młodej aktorki. Chodakowska - urodzona tragiczka - najbardziej przejmująca była oczywi­ście w scenach końcowych, ale cala jej rola, tak bogatą mająca legendę w dziejach naszej sceny a tak zdecydo­wanie inaczej "ustawiona" przez, inscenizatora i reżysera, jest godnym uwagi etapem w rozwoju talentu ar­tystki.