Artykuły

W ubiegłym tygodniu pożegnaliśmy na cmentarzu komunalnym w Olsztynie DANUTĘ POGORZELSKĄ, przez wiele lat związaną z olsztyńskim środowiskiem teatralnym i plastycznym. Scenograf i artystka uprawiająca malarstwo ostatnie lata swego życia spędziła w Warszawie i Józefowie. Spoczęła w rodzinnym grobowcu, obok swojego męża i dzieci.

Danuta Pogorzelska urodziła się w 1920 roku w Warszawie. Była córką wybitnego wileńskiego chirurga Jana Janowicza. Kiedy Wilno w 1945 roku zajęły oddziały Armii Czerwonej, dr Janowicz wraz z rodziną opuścił miasto i transportem kolejowym dotarł do Białegostoku. Stąd trafił do Olsztyna z zadaniem organizacji lokalnej służby medycznej.

Rodzina Janowiczów z pokolenia na pokolenie związana była z ziemią wileńską, skąd więc w życiorysie Danuty Pogorzelskiej jako miejsce urodzenia wzięła się Warszawa? Tutaj trzeba wspomnieć o matce artystki, także osobie o duszy i wykształceniu artystycznym. Jadwiga Cumf pochodziła z Szawel, miejscowości oddalonej o osiemnaście kilometrów od Giełuci, miejsca urodzenia Jana Janowicza. Matka Jadwiga, potomczyni hugonotów, którzy przybyli na Żmudź po prześladowaniach ze Szwajcarii, studiowała początkowo sztuki piękne w Moskwie. Potem ukończyła wydział architektury na Politechnice Warszawskiej i właśnie tu urodziła Danutę. W tym czasie ojciec Jan, pełniąc służbę żołnierską w Wojsku Polskim jako lekarz Batalionu Kowieńskiego i I Dywizji Litewsko-Białoruskiej, nostryfikował swój dyplom lekarza medycyny.

Dzieciństwo i wojna

Dzieciństwo Danuta Pogorzelska spędziła w Warszawie. Po przedwczesnej tragicznej śmierci matki, opiekę nad nią sprawuje rodzina. W1939 roku po ukończeniu Gimnazjum oraz Liceum im. A. J. Czartoryskiego wyjeżdża do Wilna, gdzie wstępuje na wydział sztuk pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. W życiorys Danuty wkracza druga wojna światowa, wyjazd z Wilna i powojenna rodzinna tułaczka. Przerwane studia kontynuuje na wydziale scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, które kończy dyplomem w 1955 roku. Pierwszą pracę jako scenograf podejmuje w Państwowym Teatrze Powszechnym w Warszawie.

Wtedy też wychodzi za mąż za prawnika Jana Pogorzelskiego (później znanego adwokata - zmarł w Olsztynie w 1967 roku), a na świat przychodzi córka Dorota. Nieuchronnie zbliża się jako miejsce zamieszkania i pracy Olsztyn. Tutaj w Teatrze im. Stefana Jaracza jako kierownik literacki pracuje córka z drugiego małżeństwa doktora Janowicza - Sylwia. I tak Danuta Pogorzelska otrzymuje w 1958 roku angaż w olsztyńskim teatrze i przenosi się z Warszawy. Zamieszkała w domu położonym na skarpie Jeziora Długiego przy alei Przyjaciół.

W olsztyńskim teatrze

Patrząc na premiery teatralne w latach 1957-1960, dominują wśród nich scenografie dwóch etatowych autorów - Józefa Zboromirskiego i Danuty Pogorzelskiej. W swych scenograficznych rozwiązaniach i plastycznych pomysłach obracała się we wszystkich gatunkach scenicznych - od bajek, poprzez klasykę do dramatów współczesnych. Szczególnie dobrze czuła scenografie rozwinięte wizją malarską, a to już stwarzały inscenizacje bajek. Tych zrealizowanych w Teatrze Jaracza scenograficznych projektów do końca lat siedemdziesiątych było 69. W sumie przekroczyły one setkę, .jako że artystka współpracowała także z teatrami w Warszawie, Gdyni, Gdańsku, Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Gorzowie Wielkopolskim, Elblągu i Grudziądzu. Dochodziła do tego jeszcze działalność pozasceniczna, jak prowadzenie w latach 1966-1969 Studium Teatroznawczego TWP, współpraca ze sceną Wojewódzkiego Domu Kultury i harcerskim zespołem "Krusyna".

Malarska pasja

Obok teatralnej, Pogorzelska realizuje w Olsztynie swoją drugą pasję, jaką jest malowanie. W 1962 roku zostaje członkiem Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, czynnie bierze udział w wystawach zbiorowych oraz - w tamtych czasach bardzo popularnych - plenerach artystycznych (Frombork, Lidzbark Warmiński, Dobre Miasto, Olsztyn). Maluje obrazy olejne i świetnie operuje akwarelą, co zresztą jest domeną najlepszych scenografów. Jej prace znajdują się w kolekcjach w kraju i zagranicą (Litwa Francja, Anglia, Kanada), można je także odnaleźć w kilku olsztyńskich mieszkaniach, bo artystka nie stroniła od prezentów w postaci własnych dzieł.

Scenograf u Sewruka

Panią Danutę poznałem w końcu lat sześćdziesiątych, kiedy po maturze, zbierając punkty na studia w szkole filmowej, pracowałem na etacie malarza w dekoratorni Teatru Jaracza (pod czujnym i fachowym okiem Ryszarda Gieczewskiego). Sezon 1968/69 była to końcówka dyrekcji Aleksandra Sewruka, który lubił wpadać do pracowni malarskiej, by oceniać postępy w pracy nad poszczególnymi dekoracjami. Realizacji

swych projektów pilnowali wtedy słynni warszawiacy: Krzysztof Pankiewicz, Lilianna Jankowska i Jerzy Skrzepiński, no i oczywiście "etatowa" Danuta Pogorzelska. Każda praca scenograficzna to inny temperament autora, inne szkoły kolorystyki, łącznie z własnoręcznym malowaniem dekoracyjnych elementów. Na tym tle Pani Danuta była aniołem spokoju i dogadywaniem się z wykonawcą (dekoratorem) na przykład w kwestii farb, których brakowało na rynku. Jej projekty były niezwykle precyzyjnie wykonane i opisane, a już szkice kostiumów to były obrazki niemal prosto do oprawy i powieszenia na ścianie. W jej dziełach czuło się doskonały warsztat, wsparty równie doskonałym przygotowaniem teoretycznym.

Powrót do Warszawy

Po latach poznałem Dorotę, córkę Pani Danuty, także uzdolnioną plastycznie. Zanim wyjechała do Warszawy, była dziennikarką "Warmii i Mazur" oraz"Dziennika Pojezierza". Przez te ostatnie lata zarówno ona, jak i pani Danuta utrzymywały ścisłe kontakty z pozostawionymi w Olsztynie przyjaciółmi, sąsiadami i znajomymi. Dorota od lat ciężko chorowała. Zmarła w 2005 roku. Pani Danuta zamieszkała w Józefowie, gdzie przyjmowała gości i uprawiała swoje malarskie pasje. Zmarła 16 kwietnia 2009 roku, ze wskazaniem spoczywania w rodzinnym grobie Pogorzelskich w Olsztynie.

W artykule wykorzystano informacje dotyczące rodu Janowiczów zawarte w książce Tadeusza Matulewicza "Wileńskie rodowody", Edytor "WERS" 2005.