Artykuły

"KONFLIKT". Dwa dialogi anglosaskie: "Metro" Leroi JONESA i "Sąsiedzi" JAMESA SAUNDERSA. Przekład: ANNA FRĄCKIEWICZ, reżyseria:JERZY KRECZMAR scenografia: EWA STAROWIEYSKA Prapremiera polska w Teatrze Współczesnym w Warszawie.

Przedurlopowe przedstawienie "u Axera" należy mniej oceniać z pozycji poszukiwań repertuarowych, a bardziej jako propozycje aktorskie. Z punktu widzenia racjonalnego repertuaru obie sztuki zadowalają w małym stopniu. "Metro" - w oryginale "Dutchman" co znaczy "Holender", ale w żargonie nowojorskiego Harlemu chyba tyle co "frajer" - zdobyło sobie rozgłos jako scenariusz znakomitego filmu; w wersji teatralnej, choć ona wcześniejsza, mocno biednie, wykrusza się, odsłania mielizny, napisane raczej dla podekscytowania niż serio. Saunders, popularny w Londynie autor krótkich sztuk, udowadnia, że rzemiosło ma dobrze opanowane. "Sąsiedzi" to sztuka zrobiona zręcznie, dająca aktorom pole do popisu.

Dekoracje Ewy Starowieyskiej, pomyślane prosto i funkcjonalnie, mogą służyć przykładem tym scenografom, których prócz własnej plastycznej "wizji" nic nie obchodzi, a już najmniej grana w ich dekoracjach sztuka. Reżyser Jerzy Kreczmar głosi stale preponderancję aktorów w teatrze, toteż cofnął się skromnie w cień jako reżyser "Konfliktu", co zresztą nie znaczy, by nie czuwał pilnie za kulisami.

Akcję "Metra" poprowadził trochę niemrawo, skrępowany warunkami sceny, która nie dopuszcza do nadmiernych wyjaskrawień i brutalizmów, na jakie może sobie pozwolić film. To skrępowanie czuło się w grze Barbary Wrzesińskiej, która zresztą pamiętała o sadyzmie i kompleksach podrywaczki Murzynów; i była odpowiednio "sexy". W "Sąsiadach" oglądamy popis Marty Lipińskiej. Ta aktorka, raczej do ról lirycznych czy nawet sentymentalnych, wolnych od naturalizmów życia - tutaj przedzierzga się w młodą kobietę, zafascynowaną temperamentem sąsiada i ulegającą mu, mimo rozlicznych oporów. Lipińska zagrała tę rolę świetnie, w bogatej skali środków aktorskich, nie tylko odtwarzając ale pogłębiając reakcje psychiczne bohaterki. Rolą tą może bardziej niż innymi dowodzi swego ogromnego talentu, a Teatrowi Współczesnemu przydała nowego listka do jego aktorskiego wawrzynu.

Współgrał z Wrzesińską Maciej Englert, z Lipińską Jan Englert. Obaj młodzi bracia odnieśli sukcesy w rolach niełatwych, wyobcowanych, wobec których bezpośrednie doświadczenie aktora jest bezradne. Wybuchy namiętności i nienawiści zabrzmiały dobrze, zwłaszcza w grze Jana Englerta, ale bo miał on też ciekawszą psychologicznie rolę do opracowania.

Wieczór nosi w Teatrze Współczesnym tytuł "Konflikt". O jakim konflikcie mowa? Ano, o biało-czarnym, obie panie są białe, obaj panowie czarni (i nawet smolący trochę partnerki). Dramatyczna, w skali dwu kontynentów toczona runda walki społecznej i politycznej pomiędzy Murzynami a Białymi, może być oczywiście pokazana w wymiarach spraw męsko-damskich, na płaszczyźnie li tylko wzajemnego pociągu płciowego; daje się zresztą przy tej okazji odsłonić wiele piekieł przesądów obyczajowych i obyczajowych tabu. Czemu oczywiście nie przeczy, że Jones poszedł głównie po linii sensacji, a Saunders ograniczył się do paru spostrzeżeń raczej dość banalnych. Nie jest to wprawdzie infantylizacja problemu, która się często trafia, ale jego minimalizacja. Próby jakiejś odpowiedzi, zajęcia jakiegoś szerszego stanowiska wobec rasizmu Saunders nie podejmuje, a tym mniej Jones. O ileż wyżej pod tym względem stoi stara "Ladacznica z zasadami" Sartre'a, chociaż jej tło obyczajowe już dzisiaj wygląda inaczej. Problem murzyński ma, rzecz jasna, inne oblicze w rasistowskich i kolonialnych państwach Afryki Południowej, a inne w Stanach Zjednoczonych. W obu przypadkach jest jednak problemem moralnie, społecznie, politycznie, klasowo jednym z największych, najtrudniejszych, najbardziej nabolałych i domagających się interwencji nowego myślenia, nowego działania. "Konflikt" w Teatrze Współczesnym wymija prawdziwy konflikt i tym budzi żal recenzenta, mimo znacznej satysfakcji artystycznej.