Cyganka krakowianką
Istnieją dwa przeciwstawne poglądy dotyczące przywracania współczesnemu słuchaczowi dzieł przeszłości. Zwolennicy odkurzania staroci twierdzą, że istnieje obowiązek ukazywania potomności wszystkiego, co niegdyś stworzono. W obozie przeciwnym uważają natomiast, że skoro przez dziesiątki, a nawet setki lat nikt nie zechciał zwrócić uwagi na jakiś utwór, widocznie nie przetrwał próby czasu.
Jawnuta Stanisława Moniuszki, jeśli idzie o walory muzyczne w żadnym stopniu nie dorównuje Halce czy Strasznemu dworowi. Ta opowieść o Cyganach i krakowiakach nie jest zresztą operą, to pieśniogra — rodzaj widowiska z nader błahą fabułą, której poszczególnymi elementami są pieśni i tańce — te zaś można układać, łączyć ze sobą, czy rozdzielać w miarę dowolnie.
Mimo pochwalnych recenzji z czasów warszawskiego prawykonania w roku 1860 oraz rzadkich wznowień, Jawnuta powróciła do Warszawy dopiero teraz, po z górą stu latach. Zagadkę tak długiej nieobecności pieśniogry można rozwiązać od razu: wcześniej nie było Marii Fołtyn, przed której wzrokiem nie ukryje się żaden, nawet tak jak Jawnuta, zapomniany utwór Stanisława Moniuszki.
Jawnutą, opartą na sielance Kniażnina, Cyganie, opracował scenicznie m.in. Anczyc. Po II wojnie, kiedy okazało się, że spłonęła zarówno partytura jak głosy i wyciągi fortepianowe, zrekonstruowana została przez Erwina Nowaczyka. Dla potrzeb spektaklu w Teatrze Wielkim, przygotowywał ją Jerzy Dobrzański.
Rezultaty wspólnego przedsięwzięcia okazały się nadspodziewanie udane. Reżyserska koncepcja spektaklu — amotorski teatr w teatrze — z góry rozgrzeszą solistów, artystów chóru i baletu z ewentualnego przeszarżowania w użyciu środków wyrazu. Sceny pogodne, nawet wesołe, zastępują harmonijnie te z nutką liryzmu. Jawnuta może jednak liczyć na powodzenie nie tylko ze względu na ciekawość spotkania z zapomnianą ramotką. Została ona skonstruowana logicznie i wiarygodnie, wystawiona rzetelnie, dobrze zaśpiewana i zatańczona.
Warto więc było wytrzepać ją z kurzu, nie obawiając się „kalania świętości”.
