Artykuły

Instytut Teatralny zaprasza 14 marca o godz. 18:00 na trzeci wykład (wstęp wolny) z cyklu „Wyspiański. Teatr obecności” zatytułowany „Ubrałem się w com ta miał”. Kostiumy sceniczne w ruchu. Po wykładzie, który poprowadzi dr hab. prof. UJ Dorota Jarząbek-Wasyl, odbędzie się warsztat „Enter Ghost” (rezerwacja miejsc).

Instytut Teatralny zaprasza 14 marca o godz. 18:00 na trzeci wykład (wstęp wolny) z cyklu „Wyspiański. Teatr obecności” zatytułowany „Ubrałem się w com ta miał”. Kostiumy sceniczne w ruchu. Po wykładzie, który poprowadzi dr hab. prof. UJ Dorota Jarząbek-Wasyl, odbędzie się warsztat „Enter Ghost” (rezerwacja miejsc).

W czasach Wyspiańskiego za kostiumy odpowiadali aktor lub aktorka (względnie aktor-reżyser), a ci często udawali się po konsultacje do malarzy historycznych, uczonych, kolekcjonerów bądź szatnego teatru. Wyspiański nie odbierał prawa decyzji aktorom w sprawie, w której decydował się ich intymny kontakt z kostiumem. Jednak rodzaj postaci (historycznych i fantastycznych) stworzonych przez Wyspiańskiego domagał się całkowicie odrębnego podejścia estetycznego – postacie te zyskiwały byt na scenie przez ubiór indywidualnie i niekonwencjonalnie pojęty.

O źródłach inspiracji kostiumowych Wyspiańskiego wiele już pisano. Także o związku kostiumów z identyfikacją charakterów scenicznych. W trakcie wykładu skupimy się na tym, jak kostiumy projektu tego artysty – jako obiekty o konkretnej fakturze, kształcie, barwie i dźwięczności – działały na scenie, determinowały pomysłowość aktorów w pracy nad rolą, i w rezultacie całą grę sceniczną, wchodziły w relacje z ciałami aktorów, jak też wpływały na odczucia widowni (a także pamięć spektakli premierowych). Pojawi się też pytanie o granice kostiumu, jego płynność i mobilność, aktywność i zdolność przejmowania kluczowej roli w tkance przedstawienia (choćby w ulubionych przez Wyspiańskiego scenach przebierania i ubierania się postaci na oczach widzów).

Innym zagadnieniem jest codzienna strona wytwarzania i eksploatacji kostiumów w sztukach Wyspiańskiego: warto przypomnieć kto szył i dekorował te ubiory (Wyspiański dawał tylko wskazówki w postaci szkicu), a także, co się działo z tą niezwykłą garderobą po sezonie premierowym (czy miała status dzieł sztuki lub aktorskich fetyszy?)

Wstęp na wykład jest wolny. Po wykładzie zapraszamy do udziału w warsztacie „Enter Ghost” (liczba miejsc jest ograniczona, obowiązują zapisy przez e-maila bilety@instytut-teatralny.pl).

Warsztat „Enter Ghost”: Jak działa obraz bez słów, ukostiumowane ciało w ruchu? Postaci nieme, z pogranicza życia i śmierci, w teatrze Wyspiańskiego: analiza scenicznej obecności. Stary Wiarus w Warszawiance i Protesilas w Protesilasie i Laodamii: portrety, opisy w recenzjach, wspomnienia, legendy i demistyfikacje legendy.

O cyklu wykładów „Wyspiański. Teatr obecności”

Od „żywego” dzieła i osoby Stanisława Wyspiańskiego dzieli nas już ponad dziesięć dekad, a z nimi przypływy i odpływy interpretacji. Twórczość sceniczna autora „Wyzwolenia” (ta wystawiona za jego życia, jak i odkrywana dopiero po jego śmierci) stanowiła fascynującą i niewyczerpaną „maszynę” do wytwarzania znaczeń. Inspirował potomnych jako twórca teatru olbrzymiego, a z drugiej strony eksplorator teatru intymnego, teatru formy i teatru słowa poetyckiego. Rozpoznawano w nim artystę koloru i artystę dźwięku, wizjonera nowoczesnego narodowego akropolu i burzyciela zmurszałego postromantycznego nekropolu, malarza sceny, a z drugiej strony architekta nowych przestrzeni scenicznych. Nie negując wagi tych, i wielu innych, kategoryzacji, dr hab. prof. UJ Dorota Jarząbek-Wasyl proponuje spojrzenie uchylające – choćby tylko częściowo – potrzebę interpretacji, na rzecz tego, co (przynajmniej teoretycznie) poprzedza ją i warunkuje: przejawiania się obecności, stawania się spektaklu w oczach twórców i widzów.

Na ile i w jaki sposób Wyspiański był obecny w swoim teatrze (poprzez konkretne decyzje, formy współpracy)? Co czyniło przedstawienia – dane pod jego kierunkiem – żywymi i poruszającymi widzów w momencie powstania? Jak istniały i działały w przedstawieniach – w zetknięciu z aktorem i przestrzenią – konkretne obiekty (kostiumy, rekwizyty)? To główne pytania stawiane w projekcie „Wyspiański. Teatr obecności”, poświęconym działalności scenicznej Wyspiańskiego z lat 1898-1907, czyli od debiutu scenograficznego i dramatycznego do śmierci artysty.

Wykłady skupią się na trzech obszarach problemowych: 1) praktyki tworzenia i form współdziałania z zespołem teatralnym, jakie przyjął Wyspiański w Krakowie i Lwowie, 2) materii przedstawień artysty (roli, jaką w tym teatrze odgrywały konkretne obiekty: rekwizyty, kostiumy, dekoracje, architektura sceny), 3) reakcji publiczności na spektakle autora „Wesela”, ze szczególnym naciskiem na polisensoryczne wrażenia: wzrokowe, słuchowe, ale też dotykowe i kinestetyczne, do których prowokowały sceniczne rozwiązania wprowadzone przez Wyspiańskiego.

Spotkaniom towarzyszyć będą trzy warsztaty w mniejszym gronie (kolejno po drugim, trzecim i czwartym wykładzie). Warsztaty te mają służyć zachęcie do wspólnej lektury i rozkodowania archiwaliów teatralnych: scenariusza reżyserskiego z rysunkami sytuacyjnymi; szkicu portretowego aktora; makiety scenicznej. Przed każdym spotkaniem, z odpowiednim wyprzedzeniem uczestnicy otrzymają szczegółowe instrukcje, teksty do przeczytania, zadania. Liczba miejsc na warsztatach jest ograniczona, obowiązują zapisy.

Wstęp na wykłady jest wolny.

Dorota Jarząbek-Wasyl

Dr hab., prof. UJ, pracuje w Katedrze Teatru i Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się historią teatru i dramatu XIX i XX wieku, zwłaszcza procesem kreacji teatralnej, obyczajowością teatralną, sztuką aktorską oraz opisem i edycją źródeł do historii teatru. Poza kilkudziesięcioma artykułami naukowymi, wydała książki: „Słowo i głos. Problem rozmowy w dramacie w ujęciu teoretycznym i historycznym” (2006), „Za kulisami. Narodziny przedstawienia w teatrze polskim XIX wieku” (2016), „Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie” (razem z Barbarą Maresz, 2019), a ostatnio m.in. rozdział poświęcony Wyspiańskiemu w pracy zbiorowej „Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku”, red. D. Buchwald, D. Kosiński, Warszawa 2020) i scenariusz prapremiery dramatu „Protesilas i Laodamia” Stanisława Wyspiańskiego (2022).

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego jest Narodową Instytucją Kultury finansowaną ze środków budżetu Państwa.