Artykuły

Instytut Teatralny zaprasza 11 października o godz. 9.30 na otwartą sesję referatową, która odbędzie się w ramach spotkania międzynarodowej sieci European Network of Information Centres for the Performing Arts (ENICPA).

Instytut Teatralny zaprasza 11 października o godz. 9.30 na otwartą sesję referatową, która odbędzie się w ramach spotkania międzynarodowej sieci European Network of Information Centres for the Performing Arts (ENICPA).

Chętnie dyskutujemy o tym, jak organizować archiwa sztuk performatywnych, zarówno te materialne, jak i wirtualne. A co ze zgromadzonymi tam źródłami? Pisanymi i mówionymi, fotograficznymi i fonograficznymi, audiowizualnymi, innymi? Jeżeli mamy świadomość, że teatr dzieje się tylko „tu i teraz”, a „tam i potem” istnieje już wyłącznie jako powidok, czy potrafimy właściwie korzystać z zachowanych dokumentów, które najczęściej przypominają pudełko puzzli bez obrazka? Pytanie, które chcemy sobie zadać, nie brzmi: jak wiernie zrekonstruować historyczne przedstawienie (to utopijny koncept), ale: jak uniknąć pokusy nadinterpretacji, kiedy próbujemy sobie wyobrazić to, co najbardziej prawdopodobne?

Zapraszamy do udziału słuchaczki i słuchaczy. Zainteresowanych udziałem w wydarzeniu w siedzibie Instytutu prosimy o e-mail z imieniem i nazwiskiem na adres: bilety@instytut-teatralny.pl.

Sesja będzie streamingowana na naszym kanale Youtube i odbędzie się w całości wyłącznie w języku angielskim.

Udział w wydarzeniu jest bezpłatny.

Miejsce: sala teatralna, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, ul. Jazdów 1, Warszawa

PROGRAM

9.30 Otwarcie sesji, Jadwiga Majewska (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego)

9.50 Przedstawienie, którego „nie ma, a i dawniej nie było”. Paradoksy rekonstrukcji partytur reżyserskich
dr Mateusz Żurawski (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza)
dyskusja

10.30 przerwa

11.00 Rękopisy aktorskie. Sekrety pracy aktora w XIX wieku
dr hab. Dorota Jarząbek-Wasyl (Uniwersytet Jagielloński)

11.30 „Hamlet” i mijalowcy
dr Agnieszka Wójtowicz (Uniwersytet Opolski)
dyskusja

12.00 przerwa

12.30 Niewidzialni strażnicy sceny. Rola raportów inspicjenckich w teatralnych archiwach
Natalia Cierniak (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza)

13.00 Uwagi na temat filmowania teatru. Trzy nagrania „Duszyczki” Jerzego Grzegorzewskiego
dr Wojciech Świdziński (Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza)
dyskusja

13.30 zakończenie sesji

Przedstawienie „którego nie ma, a i dawniej nie było”. Paradoksy rekonstrukcji partytury reżyserskiej
dr Mateusz Żurawski

Zbigniew Raszewski zwracał uwagę, że historyk teatru powinien dołożyć wszelkich starań, aby dokonywana przez niego rekonstrukcja dzieła teatralnego – przedmiotu jego badań – była udokumentowana i krytyczna, w przeciwnym bowiem razie, ulegając pokusie nadinterpretacji, mógłby on stworzyć spektakl, „którego nie ma, a i dawniej nie było”. Owszem, idea teatrologicznej rekonstrukcji to koncepcja utopijna, nie znaczy to jednak, że nie warto podejmować prób jej realizacji. Rekonstrukcja, która nie jest pełna, nie jest fałszywa – jest po prostu cząstkowa, a płynące z niej wnioski mogą okazać się instruktywne.

Mateusz Żurawski – historyk teatru, redaktor, edytor, doktor nauk humanistycznych (2017), absolwent wydziału Wiedzy o Teatrze w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (2008). Od 2010 wykładowca Akademii Teatralnej (od 2017 w stopniu adiunkta), od 2021 kierownik Pracowni Dokumentacji Teatru w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego; w latach 2010–2021 specjalista ds. programowych w Teatrze Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza. Inicjator i organizator licznych projektów badawczych, artystycznych i popularyzatorskich związanych z osobą i twórczością Jerzego Grzegorzewskiego, m.in. współautor (z Ewą Bułhak) trzytomowej edycji krytycznej jego scenariuszy autorskich: „Warjacje”, „Improwizacje”, „Rekonstrukcje” (Instytut Teatralny 2012–2018). Publikuje m.in. w „Teatrze”, „Didaskaliach” i „Pamiętniku Teatralnym”.

Rękopisy aktorskie. Sekrety pracy aktora w XIX wieku
dr hab. Dorota Jarząbek-Wasyl

Rękopisy ról aktorskich w XIX wieku to – obok egzemplarzy suflerskich – najciekawsze dokumenty pokazujące fenomen aktorstwa w erze teatru gwiazd. Można na ich podstawie poznać etapy pracy nad rolą, techniki memoryzacji, szczegóły dotyczące kostiumu i charakteryzacji, ale też szereg mniej oczywistych, interesujących spraw związanych z etyką i codziennością życia aktorów. W mojej prezentacji pokażę trzy typy adnotacji w rolach – i trzy możliwości ich wykorzystania w naukowej refleksji: 1) zapis rytmu pracy zespołu; 2) interpretację i proces stwarzania roli; 3) echa prywatnej egzystencji aktora (portret użytkownika roli). Materiałem przewodnim będą unikalne rękopisy należące do komika Alojzego Żółkowskiego.

Dorota Jarząbek-Wasyl – dr hab., prof. UJ, pracuje w Katedrze Teatru i Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się historią teatru i dramatu XIX i XX wieku, zwłaszcza procesem kreacji teatralnej, obyczajowością teatralną, sztuką aktorską oraz opisem i edycją źródeł do historii teatru. Poza kilkudziesięcioma artykułami naukowymi, wydała książki: „Słowo i głos. Problem rozmowy w dramacie w ujęciu teoretycznym i historycznym” (2006), „Za kulisami. Narodziny przedstawienia w teatrze polskim XIX wieku” (2016), „Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie” (razem z Barbarą Maresz, 2019), a ostatnio scenariusz prapremiery dramatu „Protesilas i Laodamia” Stanisława Wyspiańskiego (2022).

„Hamlet” i mijalowcy
dr Agnieszka Wójtowicz

Celem moich badań jest wykazanie, jak i dlaczego Grotowski był zaangażowany w politykę i uwikłany w system polityczny w komunistycznej Polsce. Interesuje mnie zbadanie zarówno tego, na jakie ustępstwa reżyser zmuszony był pójść, a jakie wymógł na władzy. Szczególnie zależy mi na określeniu poziomu ryzyka, zarówno zawodowego, jak i osobistego, na jakie Grotowski był narażony, a także jaki udział mieli w tym funkcjonariusze SB i członkowie partii komunistycznej. Podczas kwerendy odkryłam rzadkie i cenne materiały. Są to, na przykład, akta Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy w Opolu, czy akta SB odkryte w IPN. Te fakty i dokumenty stanowią źródło unikatowej wiedzy i rzucają nowe światło na niektóre stereotypy, a nawet mity, którymi obrósł Teatr 13 Rzędów w opolskim okresie twórczości Grotowskiego.

Agnieszka Wójtowicz – absolwentka krakowskiej teatrologii, historyk teatru. Autorka monografii „Od Orfeusza do Studium o Hamlecie. Teatr 13 Rzędów w Opolu (1959-1964)” (Wrocław 2005) oraz „Grotowski. Bedeker opolski” (Opole 2019). Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół historii teatru polskiego w XX wieku – działalność teatralna Jerzego Grotowskiego oraz życie teatralne w Wilnie w dwudziestoleciu międzywojennym. Publikowała m.in. w „Notatniku Teatralnym”, „Didaskaliach”, „Teatrze”, „Teatrze Lalek”, „Pamiętniku Teatralnym” oraz litewskich „Ars et Praxis” i „Menotyrze”. Współautorka filmu dokumentalnego o Jerzym Grotowskim „Gra z pamięcią. Jerzy Grotowski w Opolu”.

Niewidzialni strażnicy sceny. Rola raportów inspicjenckich w teatralnych archiwach
Natalia Cierniak

W moim wystąpieniu poddam analizie jeden z dokumentów archiwalnych polskiego teatru – raport inspicjencki. Dokument ten powstał z potrzeby administracyjnej rozliczania zespołu pracującego nad spektaklem z nieobecności i spóźnień. Jest to sprawozdanie przygotowywane przez inspicjenta od momentu pierwszej próby, aż do zdjęcia spektaklu z afisza. Jednocześnie obejmuje o wiele więcej informacji niż tylko obecności pracowników, zawiera bowiem autorskie zapiski i notatki z pracy nad spektaklem. W trakcie referatu zaprezentuję mnogość informacji, które można wyczytać z raportu inspicjenckiego, oraz wskażę możliwe drogi dalszej pracy badawczej z tym dokumentem. Udowodnię, że odpowiednio zanalizowany raport może opowiedzieć nie tylko o samym spektaklu. Może także ujawnić wiele o instytucji, w której dana produkcja jest realizowana, czy o społeczno-politycznych warunkach danych czasów. Poza tym, że raport inspicjencki jest sprawozdaniem z produkcji spektaklu, wykażę, że jest on również szczegółową dokumentacją pracy jednego, często niewidzialnego, pracownika teatru – inspicjenta.

Natalia Cierniak – absolwentka studiów licencjackich na kierunku Wiedza o Teatrze w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (2022). Współpracowała z działem edukacji TR Warszawa jako koordynatorka dostępności (w sezonie 2021/2022), obecnie współpracuje z Pracownią Dokumentacji Teatru w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego (od 2022) oraz przy projekcie HyPaTia w Instytucie Sztuki PAN (od 2023). Współorganizatorka (z Aleksandrą Urban) konferencji naukowej „Kto jest za czwartą ścianą? Teatr partycypacyjny” (Akademia Teatralna, 2023).

Uwagi na temat filmowania teatru. Trzy nagrania „Duszyczki” Jerzego Grzegorzewskiego
dr Wojciech Świdziński

Filmowanie teatru jest dziś proste, powszechne i skuteczne jak nigdy dotychczas. Z punktu widzenia badaczy teatru bazy nagrań mają niezwykłą wartość. Czy jednak istnieją nagrania doskonałe? Czy naprawdę unieśmiertelniają przedstawienia? I na ile możemy im ufać? Próbując odpowiedzieć na te pytania, przedstawiam trzy podstawowe formy filmowej rejestracji przedstawienia teatralnego: zapis techniczny, rejestrację właściwą oraz adaptację telewizyjną. Wskazuję ich mocne i słabe strony. Materiałem poglądowym czynię spektakl „Duszyczka” Jerzego Grzegorzewskiego z 2004 roku, który doczekał się trzech odmiennych rejestracji, należących do trzech wyszczególnionych „gatunków” nagrań.

Wojciech Świdziński – teatrolog i filmoznawca, doktor nauk humanistycznych (2014), absolwent Wydziału Wiedzy o Teatrze w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (2007). Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Od 2015 wykładowca Akademii Teatralnej (od 2020 w stopniu adiunkta). Naukowo zajmuje się recepcją filmu, związkami filmu z innymi dziedzinami sztuki oraz kinem niemym. Autor monografii „Co było grane? Film zagraniczny w Polsce w latach 1918–1929 na przykładzie Warszawy” (Instytut Sztuki PAN, 2016) i edytor tomu Andrzeja Własta „Dziesiąta muza (impresje). Felietony filmowe z lat 1923–1924” (Instytut Sztuki PAN, 2017). Publikuje m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Ekranach”, „Teatrze” i „Stolicy”.

ENGLISH VERSION

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego jest Narodową Instytucją Kultury finansowaną ze środków budżetu Państwa.