Artykuły

"Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku" to wystawa organizowana przez Zachętę - Narodową Galerię Sztuki oraz Instytut Teatralny. 18 października o godz. 19.00 odbędzie się wernisaż.

Jej koncepcja to autorska wizja Roberta Rumasa - cenionego artysty wizualnego i scenografa. Kurator wraz z zespołem współpracowników prowadzi widzów przez 100 lat historii, budując narrację wystawy w oparciu o układ problemowo-tematyczny oraz tworząc odniesienia kontekstualne do wcześniejszych i późniejszych zjawisk.

partnerzy: Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Teatralne, Teatr Wielki - Opera Narodowa, Instytut im. Jerzego Grotowskiego

kurator: Robert Rumas

współpraca merytoryczna: Dorota Buchwald, prof. Dariusz Kosiński, dr hab. Daniel Przastek

współpraca ze strony Zachęty: Michał Jachuła, Julia Leopold, Ewa Mielczarek, Aleksandra Zientecka

współpraca ze strony Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW: Paweł Mrowiński

kwerenda i opracowanie materiałów filmowych: Michał Januszaniec

aranżacja wystawy: Robert Rumas

wykonanie makiet: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu

identyfikacja wizualna: Jakub Jezierski

Wystawa w nowym świetle ukazuje najważniejsze zjawiska scenograficzne kształtujące przestrzeń i estetykę przedstawień teatralnych oraz wydarzeń polityczno-społecznych w Polsce. Duży przekrojowy pokaz stanowi nowatorską próbę całościowego przedstawienia procesu ewolucji scenografii: od pierwszej reformy teatru do współczesności, z uwzględnieniem problemów, zjawisk i wynikających z nich reperkusji nieodłącznych dla zrozumienia roli tej dziedziny zarówno w historii polskiego teatru, jak i historii kultury.

Teatr jest czułym instrumentem rejestrującym zmiany społeczno-kulturowego porządku, zaś będąca jego częścią scenograficzność to również narzędzie teatralizowania przestrzeni publicznej - tła i areny wydarzeń, historii w procesie. Scenografia jako medium kształtujące przestrzeń, choć jest efemeryczna, ma nośną funkcję i duży zasięg. Zwykle odbija się szerokim echem w domenie publicznej, dyskursie medialnym; długo pozostaje w pamięci publiczności, a jej przykłady zapisują się na kartach historii. Obojętnie, czy podprogowo subtelna, czy propagandowa, jest zaprojektowanym dziełem dla społecznych rytuałów i sporów światopoglądowych wpisanych w rzeczywistość. Dlatego też wystawa unaocznia rangę, funkcje oraz role społeczne pełnione przez scenografię w przestrzeni artystycznej i w rzeczywistości pozaartystycznej, traktując je jako wspólny obszar funkcjonowania grup i jednostek w szeroko rozumianej kulturze generującej spory, konflikty i kontrowersje.

Pojęcie scenografii społecznej kryje w sobie projektowanie przestrzeni dla wydarzeń o dużym zasięgu i oddźwięku wśród "publiczności", zgodnie ze scenariuszem przygotowanym stosownie do okoliczności - rozgrywanych na placach, ulicach, w obiektach użyteczności publicznej czy w plenerze. Z tego powodu w obszarze zainteresowań twórców wystawy znajdują się np. uroczystości pogrzebowe, pielgrzymki papieskie, wydarzenia o charakterze patriotycznym, propagandowym, sportowym oraz protesty. Społeczny wymiar scenografii i wiążący się z nim polityczny aspekt wydarzeń reżyserowanych zarówno przez władze państwowe, jak i oddolnie - przez obywateli i widzów sceny publicznej - po raz pierwszy został ukazany razem z historią polskiej scenografii teatralnej, której nie sposób oddzielić od politycznych kontekstów, w jakich powstawały poszczególne projekty.

Choć dążeniem autorów nie jest akademickie podejście do tematu i linearne przedstawienie historii scenografii polskiej z uwzględnieniem przemian plastyki teatralnej, wystawa obejmuje kluczowe wątki wpisane w historię teatru i sprawy, z którymi zmaga się współczesny teatr w szerokim kontekście aktualnych zjawisk kulturowych, politycznych, społecznych.

Wybór prezentowanych na ekspozycji materiałów to także efekt współpracy Zachęty z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, który prowadził projekt badawczy Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku, realizowany dzięki grantowi z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W połowie 2020 roku nakładem Instytutu Teatralnego zostanie wydana publikacja prezentująca wyniki tych badań.

WSTĘP WOLNY

Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki

pl. Małachowskiego 3,

00-916 Warszawa