Artykuły

"Historia Jakuba" Tadeusza Słobodzianka w reż. Ondreja Spišáka z Teatru Dramatycznego w Warszawie na Wybrzeżu Sztuki w Gdańsku. Pisze Magda Mielke w Teatrze dla Was.

Historia tytułowego Jakuba rozgrywa się w zaściankowej, katolickiej Polsce i w izraelskim kibucu. Rozbicie geograficzne jest synonimem tożsamościowych poszukiwań bohatera, który próbuje pogodzić w sobie sprzeczne korzenie. Reżyser, Ondrej Spisak, idąc wiernie za tekstem Tadeusza Słobodzianka, tworzy lekką, gawędziarską opowieść opartą na dramatycznych, autentycznych zdarzeniach.

W jednym ze swoich najważniejszych dramatów, Tadeusz Słobodzianek bierze na warsztat ciekawą i poruszającą, autentyczną historię księdza-filozofa. Bohater jest wzorowany na postaci Romualda Jakuba Wekslera-Waszkinela, katolickiego księdza z polskiej rodziny, który w dorosłym życiu dowiedział się, że był żydowskim dzieckiem uratowanym z Holocaustu. "Niech pani w imię tego Żyda, w którego pani wierzy, uratuje moje dziecko. Jak dorośnie, zostanie księdzem" - miała powiedzieć jego żydowska matka w obliczu nieuchronnej likwidacji getta w Święcianach do kobiety, która na lata stała się dla bohatera pierwszą matką.

Paradoksalnie, ciekawsza jest pierwsza część historii Jakuba. Ta ukazująca siłę codziennych wyborów i prozę życia, skupiona wokół dzieciństwa bohatera, życia w wiejskiej rodzinie, pobytu w seminarium, posługi w prowincjonalnej parafii, a następnie studiów na KUL-u i doktoratu w Paryżu. To obraz zaściankowego katolicyzmu, gdzie sutanna staje się synonimem awansu społecznego. Twórcom udało się ukazać tę rzeczywistość z ogromną wrażliwością, łącząc perspektywę świecką i religijną, wielką wiarę i krytyczne myślenie o tym, co wokół.

"Historia Jakuba" nie jest biografią tej jednej, konkretnej postaci. Choć bohater podąża losem Wekslera-Waszkinela, posiada jego cechy, a w kluczowych momentach spektaklu cytuje jego słowa, to nie ma tu dokumentalnej wierności. To zlepek myślenia o Polsce, na którą składają się stereotypy i romantyczne mity, zbiór różnych doświadczeń wpisanych w naszą mentalność.

Ta ballada, złożona z licznych epizodów, porusza lekkością z jaką jest opowiadana. Balansuje pomiędzy slapstikowym humorem a poważnym tonem. Reżyser doskonale wie, kiedy należy zmienić tonację, sprawiając, że w okamgnieniu to, co słodkie staje się gorzkie. Ta tymczasowość jest największym atutem spektaklu. Wystarczy kilka sekund, aby któraś ze scen mogła się rozwinąć. Ta bardzo formalna estetyka opiera się na drobnych gestach, kilku rekwizytach. To teatr aktorskich etiud, ilustrujących kolejne zdarzenia, a jednocześnie bardzo osobista opowieść. Słabością spektaklu okazuje się jednak jego nierówne tempo. Zwłaszcza w drugiej części - mocno przegadanej - znalazło się sporo zbędnych scen, które nie wnoszą nic nowego do portretu bohatera. Całości brakuje też mocnej kulminacji.

Najmocniejszym punktem spektaklu jest kreacja Łukasza Lewandowskiego, tytułowego Jakuba, który przez niemal trzy godziny nie schodzi ze sceny. Aktor znakomicie wygrywa skrajności charakteru Wekslera. Z jednej strony to człowiek wielkiej wiary i dobroci, z drugiej potrafiący samodzielnie myśleć filozof. To człowiek rozdarty, samotny i bardzo wrażliwy. Szuka sensu i celu, początkowo w Kościele, później w filozofii. Ani Paryż, ani Tel Awiw nie przynoszą odpowiedzi na pytanie, kim jest.

"Historia Jakuba" to rzecz o próbie pogodzenia w sobie tożsamości katolickiej i żydowskiej. O rozdarciu pomiędzy dwiema kulturami, religiami i rodzinami i o tym, co buduje naszą tożsamość. Postawa Mariana/Jakuba jest obroną wiary, gdzie zdarzają się chwile zwątpienia, lecz nie ma tu tragicznych konfliktów. To ważne i potrzebne przedstawienie oparte na bardzo dobrym tekście dramatycznym. Ondrej Spisak wiernie podąża za literą dramatu, nie dokonując przewartościowań i nie wypaczając myśli autora.

***

Magda Mielke - absolwentka Dziennikarstwa i studentka Filmoznawstwa na Uniwersytecie Gdańskim. Recenzentka filmowa i teatralna, miłośniczka współczesnej literatury.