Artykuły

Na Małej Scenie warszawskiego Teatru Drama­tycznego nawet w chudych latach tego zespo­łu można było obejrzeć kilka interesujących przedstawień. Wśród nich jedną z najlepszych teatra­lnych adaptacji prozy Marka Hłaski - "Ósmy dzień tygodnia" w reżyserii Marka Wilewskiego ze znako­mitą rolą Olgi Sawickiej, czy też utwór Sanisława Grochowiaka "Okapi" niebanalnie zrealizowany przez Bogdana Czajkowskiego. Obecnie możemy oglądać na Małej Scenie sztukę radzieckiego dramaturga Edwarda Radzińskiego "TEATR CZASÓW NERONA I SENEKI" w reżyserii Henryka[red.Jacka] Zembrzuskiego.

Neron - szósty cesarz Rzymu - był postacią wzbu­dzającą kontrowersje nie tylko wśród historyków. Wy­chowany przez filozofa stoickiego Senekę wyrósł on na człowieka nieprzeciętnego, obeznanego z filozofią miłośnika i mecenasa sztuk pięknych, zdradzającego też niepoślednie talenty aktorskie i wokalne. Był Ne­ron władcą roztropnym i sprawiedliwym, dbającym o lud rzymski. Jednak z czasem doszła do głosu druga, ciemniejsza strona natury cezara: ujawniły się jego skłonności do wszelakiej ekstrawagancji-erotycznego wyuzdania, lubieżności, związków homoseksua­lnych, okrucieństwa; nie cofał się przed zbrodnią Jed­nym z najczęstszych zarzutów stawianych Neronowi jest obwinianie go o podpalenie Rzymu, choć dowody tego czynu są nadzwyczaj mizerne. Jest także rzeczą dziwną i to, iż współcześni Neronowi historycy wyda­wali o nim jak najgorsze opinie, zaś lud rzymski uwiel­biał swego władcę, a po jego śmierci długi czas krą­żyły po całym Imperium wieści, że cezar żyje, a nawet pojawił się w różnych miejscach. W Imperium Rzymskim podobnie jak i w innych, także współczesnych państwach, istniał pewien dua­lizm życia społecznego, rozbijało się ono na dwa krę­gi: krąg elity władzy i krąg obywatelski. Czasami obie te sfery oddziaływały na siebie, przenikały się, ale z reguły były one wzajemnie odizolowane. To właśnie w kręgu elity władzy rozegrały się wszystkie te potwor­ne zbrodnie jakie opisywali rzymscy historiozofowie: moralne zdziczenie, gwałty, zabójstwa. Radziński przedstawia Nerona z perspektywy kręgu władzy. Po­padający w szaleństwo cezar upokarza i morduje se­natorów rozkoszując się tym, kpi ze wszelkiej moral­ności i wyszydza nauki swego wychowawcy - Seneki. Stary i schorowany filozof musi przyglądać się tej przerażającej metamorfozie swego ucznia, którego przecież nawet usynowił. Jego wysiłki pedagogiczne legły w gruzach - miał przed sobą ludzką bestię -okrutną i bezwzględną. Paraliżuje go strach, lęk o własne życie, które jest przecież igraszką w rękach szaleńca i tylko Diogenes - mędrzec siedzący w be­czce - obojętnie obserwuje tę przerażającą grę zbrod­niczych namiętności z rozumem. Jeśli postaci Nerona, Seneki i Diogenesa potrakto­wać jako symbole, nosicieli idei, kolejno: władzy, wie­dzy i humanizmu (Diogenes mówi przecież, że kocha ludzi, bez względu jakimi są), to sens utworu Radziń­skiego można by odczytać w taki oto sposób: władza może podporządkować sobie wiedzę, nawet znisz­czyć ją może również zniszczyć wszelkie wzniosłe idee - dobra, prawdy, miłości, ale one wbrew wszyst­kim usiłowaniom odrodzą się. Ukrzyżowany Diogenes to przecież zwiastuje. "Teatr czasów Nerona i Seneki" to spektakl nierów­ny, środkowa jego partia grzęźnie w nawale gaduls­twa, zbyt wiele bowiem słów jest bez znaczenia a nad ekspresyjna chwilami gra Marka Kondrata burzy gro­teskową aurę tych scen. Jednak w przekroju całego spektaklu aktor ten tworzy interesującą postać czło­wieka popadającego w szaleństwo, który chwilami odzyskuje rozsądek, ale wówczas przerażony tym co widzi i słyszy z ust posłusznych mu ludzi chce utracić zmysły, a gdy nie może, kontynuuje świadomie prze­rwaną grę. Kondrat zdjął z Nerona odium trywialnej jednoznaczności. Henryk Machalica grając Senekę prezentuje wszystkie walory swego dojrzałego kunsztu aktorskiego, a Włodzimierz Press przypominał się warszawskiej publiczności ciekawą i sugestywną rolą Diogenesa. Warto też zwrócić uwagę na muzykę w tym spektaklu autorstwa Jana A.K [red. P] Kaczmarka, której walory nie zostały jednak w pełni wykorzystane.