Siedem razy Seweryn
Dziś 70 lat kończy wybitny aktor Andrzej Seweryn, obecnie dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie. Spróbujmy przyjrzeć się Sewerynowi w siedmiu odsłonach.
1 To aktor Andrzeja Wajdy — zaczął u niego jako Maks Baum, jeden z trójki bohaterów Ziemi obiecanej (1974), potem był karierowicz Rościszewski w Bez znieczulenia (1978), kapitan milicji Wirski w Człowieku z żelaza (1981), zdrajca Bourdon w Dantonie (1982), Sędzia w Panu Tadeuszu (1999) i Rejent Milczek w Zemście (2002). Ale Seweryn wystąpił też u Krzysztofa Kieślowskiego — w telewizyjnym Przejściu podziemnym (1973).
Gdy grał w teatrze w Nanterre w Onych Witkacego reżyserowanych przez Wajdę, w Polsce wprowadzono stan wojenny. Seweryn został we Francji.
2 To aktor międzynarodowy. Może zapowiadał to już fakt narodzin w niemieckim Heilbronnie, gdzie poznali się jego rodzice wywiezieni na roboty w czasie wojny. Wystąpił u boku Catherine Deneuve w nagrodzonych Oscarem Indochinach (1992) Régisa Wargnier. Dostał także drobną rolę w Liście Schindlera (1993) Stevena Spielberga, ale był o krok od roli tytułowej, którą ostatecznie powierzono Liamowi Neesonowi. Hollywoodzcy producenci woleli po prostu angielskojęzyczną gwiazdę.
Ale role Niemców zawsze krążyły wokół Seweryna: poza Baumem w Ziemi obiecanej był przecież Sturmbannführerem Kliefhornem w Polskich drogach (1976) Janusza Morgensterna.
3 Tej „niemieckości" przeczy „110-procentowa" francuskość Seweryna. W 1995 r. został 493. w historii tzw. sociétairem w paryskiej Comédie-Française. Po francusku zagrał tam m.in. Molierowskiego Don Juana. W 2005 r. otrzymał Legię Honorową. W 1999 r. byłem w jego paryskiej garderobie z widokiem na Palais Royal mogłem zobaczyć z bliska, jak jest tam ceniony.
4 Zawsze słynął z pracowitości. Koledzy z warszawskiej PWST trochę z niego z tego powodu pokpiwali, tak jak i z jego podlizywania się profesorom. Przed każdą rolą wykonuje gigantyczną pracę przygotowawczą (czyta na temat autora i epoki, z której pochodzi tekst, a ten drobiazgowo analizuje). W środowisku od lat krąży anegdota o tym, jak to Seweryn i jego druga żona Krystyna Janda weszli w zawodowy spór: on chciał dalszego szlifowania ról we wspólnym przedsięwzięciu, ona wolała oglądać odcinek serialu kryminalnego Columbo. Równie pracowity był młody dyrygent Adam Petryk w Dyrygencie (1979) Wajdy. Seweryn dostał za tę rolę Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie.
5 To aktor zaangażowany politycznie. Jako dziecko był w czerwonym harcerstwie, w tzw. drużynach walterowskich prowadzonych przez Jacka Kuronia. W Marcu '68 współorganizował demonstrację w obronie zdejmowanych z afisza Dziadów Kazimierza Dejmka. Został aresztowany. W więzienia siedział dłużej po akcji ulotkowej przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji (z zarzutem „rozpowszechniania fałszywych wiadomości").
6 Seweryn zawsze potrzebował autorytetów, relacji mistrz — uczeń. Może wpłynął na to brak kontaktu z ojcem (m.in. dyrektorem fabryki samochodów dostawczych w Nysie), który odszedł od rodzinny, gdy Seweryn miał 10 lat. Matka przyszłego aktora pracowała jako sprzątaczka, konduktorka, strażniczka w zajezdni trolejbusów i garderobiana w Teatrze Polskim. Ogromny szacunek Seweryn żywił dla Janusza Warmińskiego, dyrektora Teatru Ateneum, u którego zagrał m.in. Szatowa w Biesach (1971), Don Carlosa (1972) i Gucia w Ślubach panieńskich (1976). Na Zachodzie guru Seweryna stał się wielki reżyser teatralny Peter Brook, z którym pracował przy dwóch wersjach Mahabharaty (1985). Brook nauczył go „grania całym ciałem".
7 Potrzeba autorytetu idzie u Seweryna w parze z naturalną władczością. Pomogła mu ona odnaleźć się w roli Jeremiego Wiśniowieckiego w Ogniem i mieczem (1999) Jerzego Hoffmana, zagrać cara Rosji Aleksandra w serialowym Napoleonie (1990) i Robespierre'a w telewizyjnej Rewolucji Francuskiej (1989), gdzie Dantonem był Klaus Maria Brandauer.
Kierując Teatrem Polskim, Seweryn trzyma się tego kursu — został Prosperem w Burzy (2012) i Królem Learem (2014). W tym roku zobaczymy go w roli charyzmatycznego malarza Zdzisława Beksińskiego w filmowej Ostatniej rodzinie Jana P. Matuszyńskiego.
