Artykuły

Literatura faktu - jak wszelka wreszcie literatura - ma swoje błędne drogi i ślepe zaułki. Złudzeniem bo­wiem jest, że wystarczy dla jej stworze­nia zainteresowanie się jakimś dramatycznym okresem historii ludzkości oraz dobranie dokumentów ten okres charak­teryzujących. Takie bowiem nagromadzenie faktów nie musi automatycznie zapewniać spójni wewnętrznej utworu i gradacji napięcia. Uwagi te dotyczą też krakowskiej sztuki Malaka i Smożewskiego "W sprawie fizyka Oppenheimera", mówiącej o jednym z tych procesów inkwizycyjnych, które stanowią ciemne pla­my na dziejach rozwoju myśli ludzkiej. Wewnętrzny dramat fizyka amerykań­skiego (Walczewski) uwikłanego w przeciwieństwa między techniką i moralnoś­cią, między racją stanu i racją ludzkości - gubił się trochę w szczegółach biogra­ficznych.

Wydarzeniem teatralnym natomiast mo­żna nazwać adaptację caldwellowskiej powieści w sztuce "Podejdzie taki pod sam dom i..." (reż. Holoubek). Obraz destrukcyjnej działalności moralnej wędrownego kaznodziei ucharakteryzował Holoubek trochę na podobieństwo pow­stawania gminy Mansona -- "boga-szatana" - z typową dla tego typu społecz­ności przewrotną logiką i stanami eksta­tycznymi (wspólny taniec orgiastyczny w takt "kazania" o okropności i potędze grzechu). Interesujące postacie z egzoty­cznej dla nas amerykańskiej wsi, w któ­rej postęp techniczny łączy się z zastra­szającym kulturalnym zacofaniem, stwo­rzyli: Wrzesińska, Celińska, Englert, Go­łas. Dominował jednak w tym przedsta­wieniu sam Holoubek, który wystąpił z sylwetką stanowiącą zaprzeczenie jego dotychczasowych kreacji aktorskich.

Ciekawe też postacie amerykańskich wieśniaków zaproponowali aktorzy gdań­scy w sztuce Dreisera "Miraż złota" (reż. Łastawiecki), choć bardziej były one sty­lizowane na tradycyjne w naszej litera­turze wiejskiej sylwetki rodziny obłąka­nej żądzą posiadania (Chodakowska, Dą­browska, Grzmociński) (...)