Łódź. Cmentarze w świecie filmu
Kolejny odcinek Łódzkich plenerów. Tym razem o cmentarzach, na których pochowani się ludzie filmu, a także, które posłużyły za plenery.
Na Cmentarzu Starym przy ul. Ogrodowej obok założycieli przemysłowej Łodzi - Ludwika Geyera i Karola Scheiblera w części ewangelickiej czy Juliusza Heinzla w katolickiej - znajdują się miejsca spoczynku ważnych postaci kultury. Jest tu pochowany Władysław Strzemiński (1893-1952), wybitny awangardowy malarz, na przełomie lat 20. i 30. XX wieku współtwórca (z Katarzyną Kobro i Henrykiem Stażewskim) grupy a.r., o którym Andrzej Wajda realizuje film "Powidoki".
Spoczywa tutaj prof. Stefania Skwarczyńska (1902-1988) - założycielka Katedry Teorii Literatury, przy której powstał pierwszy w Polsce uniwersytecki ośrodek badań filmoznawczych. I Maria Kornatowska (1935-2011) - wybitna krytyczka filmowa, eseistka, wykładowczyni łódzkiej Szkoły Filmowej. Inne filmowe postacie to Leon Niemczyk (1923-2006), aktor związany przez całe życie z Łodzią, i Zbigniew Chmielewski, twórca jednego z najbardziej łódzkich seriali, czyli "Daleko od szosy".
Łódzki cmentarz zagrał berliński w drugiej części telewizyjnego "Powrotu doktora von Kniprode" Huberta Drapelli (1966) o poszukiwaniach szefa warszawskiego Gestapo - tytułowego von Kniprode (Jan Kreczmar). Antykomunista, przedstawiony w zgodzie z ówczesną propagandą major Rymszyc (Janusz Kłosiński) spotyka się z oficerem SS Weissem (Bohdan Wróblewski). Razem idą do kaplicy Karola Scheiblera, by omówić pozbycie się z Berlina zaprzyjaźnionego z Rymszycem lekarza.
W "Vabanku" Juliusza Machulskiego (1981) Kwinto (Jan Machulski) odwiedza grób zamordowanego przyjaciela. Gdy wychodzi przez bramę części katolickiej, czekają na niego szopenfeldziarze. W "Vabanku II, czyli ripoście" (1984) przy ul. Ogrodowej odbywa się sfingowany pogrzeb Kwinty. Natomiast w "Trójkącie bermudzkim" Wojciecha Wójcika adwokat Ludwik Włodarski (Jan Peszek) bramą na część ewangelicką wychodzi z pogrzebu żony, po czym wsiada do samochodu i odjeżdża, skręcając w ul. Cmentarną. Cmentarzowi jest też poświęcony dokument "Nekropolis. Łódzkie trójprzymierze cieni" Andrzeja Czuldy (2009).
Na cmentarzu na Zarzewie znajduje się miejsce wiecznego spoczynku Jacka Chmielnika (1953-2007), odtwórcy roli Moksa w obu częściach "Vabanku", a także zapamiętanego z ról aktorskich i użyczania głosu postaciom z bajek Andrzeja Herdera (1937-2002) oraz reżyserów: "Żywotu Mateusza" czy "Konopielki" Witolda Leszczyńskiego (1933-2007) oraz kilkunastu odcinków "Misia Uszatka" Witolda Gierłowskiego (1946-2007).
Cmentarz Doły to z kolei miejsca pochówku rektorów łódzkiej Szkoły Filmowej i reżyserów Wojciecha Jerzego Hasa (1925-2000) i Henryka Kluby (1931-2005) oraz Jerzego Woźniaka (1938-2014). Są tu groby aktorów Jadwigi Andrzejewskiej (1915-77), Ludwika Benoit (1920-92), Wirgiliusza Grynia (1928-86) i Bogusława Sochnackiego (1930-2004). Wśród wielu ważnych postaci świata kultury wymieńmy wieloletniego dyrektora Teatru Nowego w Łodzi Kazimierza Dejmka (1924-2002), patrona instytucji, i wybitną rzeźbiarkę Katarzynę Kobro (1898-1951).
Na Dołach Piotr Trzaskalski nakręcił w "Edim" (2007) scenę pogrzebu jednego ze złomiarzy. Natomiast w okolicach innego znanego cmentarza - na Mani - tuż po wojnie kręcono "Zakazane piosenki" Leonarda Buczkowskiego. Choć film został wstrzymany i dokręcony w zgodzie z oczekiwaniami komunistycznych władz, Danuta Szaflarska i Jerzy Duszyński stali się najpopularniejszą aktorską parą lat 40. XX wieku. W ubiegłym roku zaś Grzegorz Królikiewicz realizował na Mani ujęcia do najnowszego obrazu "Sąsiady".
Cmentarz żydowski przy ul. Brackiej z imponującym mauzoleum Izraela Poznańskiego to bez wątpienia jedna z najczęściej fotografowanych łódzkich nekropolii. Pamiętam, że James Ivory ("Pokój z widokiem") podczas festiwalu Camerimage zrobił dziesiątki zdjęć, by pokazać je swojej przyjaciółce, której rodzina pochodziła z Łodzi. W filmach cmentarz pojawił się chociażby w "Jak daleko stąd, jak blisko" (1971) Tadeusza Konwickiego i "Europa, Europa" (1990) Agnieszki Holland. A niedawno w "Idzie" Pawła Pawlikowskiego (2013) zagrał cmentarz w Lublinie, gdzie Wanda (Agata Kulesza) i Ida (Agata Trzebuchowska) zakopują szczątki swoich bliskich.
