Artykuły

W sztuce Olivera Bukowskiego "Do dna! Komedia bulwarowa" wyraźnie widoczne są motywy dominujące w niemieckojęzycznej dramaturgii końca XX wieku: niszczące działanie małżeństwa i rodziny (jak w "Ogniu w głowie" von Mayenburga) i rozpaczliwe próby uciekania od nędzy i poczucia upokorzenia ("Prezydentki" Schwaba). Tytuły dramatów, których bohaterowie zadręczają się wzajemnie, można by mnożyć, niewielu jest natomiast dramaturgów, którzy ośmielają się wykpić tak poważne problemy społeczne, jak przemoc w rodzinie czy patologiczne zachowania ludzi z marginesu. Bukowski zdaje się właśnie to robić: z dystansem odnosi się do przerażających wypaczeń, mimo że spotykamy się z nimi nie tylko w teatrze. Próbuje śmiać się z tego, na widok czego dotychczas chciało nam się raczej wymiotować. Zamiast powielać typy społeczne, tworzy postacie obdarzone przynajmniej jednym indywidualnym rysem psychologicznym, a tym samym dające się przynajmniej trochę polubić. Dlatego właśnie "Do dna!" ma więcej wspólnego z "Operą żebraczą" niż z "koszmarami rodzinnymi" Dobbrova czy Norena.

Ten specyficzny klimat pogłębiła jeszcze Krystyna Meissner w polskiej prapremierze sztuki w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu. Lothar (Jerzy Senator) w różowych spodniach od dresu, sadystyczna Ina (Ewelina Paszke-Lowitzsch) z kolcem przymocowanym do rękawiczki, śmieci opadające na scenę, groteskowy wystrój domu państwa Terre i pajac czy arlekin (Zbigniew Szymczyk / Mariusz Wilkosz) zapowiadający kolejne sceny - to wszystko nadaje przedstawieniu charakter kabaretu, a nie brutalnej obserwacji społecznej. Nie do tego stopnia jednak, abyśmy zapomnieli, że śmieszny jest tu właśnie tragizm postaci.

Stróż kąpieliska Horst (Włodzimierz Maciudziński) ubolewa nad całkowitym brakiem zainteresowania jego osobą (jego pamiętnik został odrzucony przez agencję wydawniczą). Z zazdrości pozwala na śmierć bogatego erotomana Thomasa Terre (Wojciech Kuliński), a potem wykorzystuje jego ciało, aby zdobyć trochę pieniędzy i zrobić wokół siebie trochę szumu. Ładowacz węgla Lothar, mimo że teoretycznie akceptuje swoją niską pozycję, nie unika komplikacji - od sporu z właścicielem strzelnicy począwszy, a skończywszy na stawianiu żądań policji i rozmowie z byłą żoną jednocześnie. Z żadnej z tych sytuacji nie wychodzi zwycięsko.

Zwycięzcami są natomiast Ina i jej mąż. Paszke-Lowitzsch i Kuliński grając wciąż z lekką przesadą pokazują ucieczkę rodziców Thomasa w skrajne skonwencjonalizowanie. Fizyczny sadysta Terre zmusza swą żonę do jedzenia przyrządzonych przez niego wymyślnych potraw, ona demonstruje swoją seksualną dominację, którą on z kolei niweluje dopuszczając się na żonie oralnego gwałtu, na co ona odpowiada obwinianiem go o śmierć Thomasa. Ciekawe jest jednak, że ta wielopiętrowa struktura wzajemnego upokarzania odpowiada im obojgu - jest dla nich sensem i radością ich związku. Podobnie konwencje nie są dla państwa Terre więzieniem, ale azylem pozwalającym uniknąć odpowiedzialności i rozpaczy. Ina likwiduje przygnębiający nastrój ostatniej sceny właśnie oświadczeniem, że, jak każdego wieczoru, "czuje lekki głód".

Przedstawienie Meissner, mimo slapstickowego nastroju, kilku dłużyzn i braku napięcia w scenie śmierci Horsta, jest jednak wstrząsające. Dotyczy przecież wypaczeń, do których doprowadza albo drobnomieszczańskie zrytualizowanie życia (Terre), albo nieustanne poczucie krzywdy (Horst), albo ciągłe niepowodzenia (Lothar). Bukowski i Meissner decydując się na taki temat nie przyłączają się jednak do chóru atakującego społeczeństwo - przeciwnie, próbują polemiki. W Komedii bulwarowej śmieją się z tego, co innych przeraża. Nie jest to jednak Chaplinowski śmiech małego dziecka, które nie chce rozumieć, co się wokół niego dzieje. Śmiech w "Do dna!" jest świadomy, jak zawsze, gdy śmiejemy się z samych siebie. I to jest właśnie największą zaletą tego przedstawienia - że zamiast wikłać bohaterów w koncerty wymyślnych perwersji, pokazuje ich jako ludzi przeżywających swoje ludzkie tragedie. Co prawda groteskowe, ale to przecież "komedia bulwarowa".