Artykuły

Przedstawienie "Dżumy" we wrocławskim Teatrze Współczesnym przynosi odczucia głębokie i jedno­znaczne, a jednocześnie umieszcza wi­dza w przestrzeni paradoksu.

Jak to możliwe? Odpowiedź trzeba zacząć od uwag o adaptacji. Adaptacja dokonana przez Kazimierza Brauna (na motywach "Dżumy" Alberta Camusa) jest bardzo oszczędna. Braun wykroił z powieści sześć scen, skąpo obdzielił je słowami. W tych słowach, które padają na scenie, zawarte jest przesłanie książki Camusa: o narodzi­nach, pod głuchym niebem, heroicznej etyki międzyludzkiej solidarności. O tym rozmawiają bohaterowie: dr Rieux i Tarrou. A jednak, choć padają takie słowa, to nie jest spektakl o he­roizmie Syzyfów. To jest spektakl o cierpieniu chrześcijan.

Nie wiem, co by o tym powiedział Albert Camus - on, który dyskuto­wał w swojej powieści z chrześcijańs­twem "spirytualistów", chrześcijańs­twem uciekającym od świata - ale dżuma we wrocławskim spektaklu jest zobaczona z perspektywy chrześcijani­na. Czas dżumy jest czasem próby, a cierpienia tej próby odniesione są do cierpień krzyża.

Któż jest winien temu interpretacyj­nemu zagmatwaniu?

Można by powiedzieć (uniewinniając reżysera:), że wszystkiemu winien jest teatr: abstrakcję sprowadza do kon­kretu, dżumę ucieleśnia w postaci czte­rech cynicznych Kelnerów, a w końcu ma jeszcze do dyspozycji mnie - wi­dza, którego metafizycznie poruszyć może tylko kazanie w podscenicznej maszynowni wzbogacone o odczytania fragmentu z proroka Izajasza i Ewan­gelii św. Łukasza.

Ja - widz, przyklaskuje, więc, temu zagmatwaniu.

Mimo paradoksalnego rozejścia się idei, występuje pewne podobieństwo tonu między powieścią i przedstawie­niem. Podobny odcisk zostawia forma w ciele literatury i w glinie spektaklu. Tak pociągająca w powieści sucho-gorzka powściągliwość relacji, znaj­duje potwierdzenie w chropowatej staranności przedstawienia.

Natręctwo powtarzania (Syzyf wciąż z głazem u stóp góry) odbija się w budowie obrazu scenicznego.

Wykorzystanie powtórzenia - czy to prostego gestu, czy większej całości - to w ogóle charakterystyczna cecha stylu inscenizacyjnego Kazimierza Brauna. Cecha ta wraz ze zdolnościa­mi kombinatorycznymi, umiejętnością kojarzenia wydaje się podstawą myśle­nia teatralnego Brauna - nie jedno­rodność i rozmach wizji, ale gra i za­bawa elementami gotowymi.

Tę umiejętność widać w spektaklu na wielu poziomach: na poziomie teks­tu - adaptacja Brauna ma zwięzłość i akuratność dobrego dramatu, na po­ziomie organizacji przestrzeni - Braun po swoich szkicach "przestrzennych" w poprzednich przedstawieniach, w "Dżu­mie" stworzył dzieło "sztuki przestrzen­nej". Dzieło to oparte na prostej - wydawałoby się - zasadzie sumowa­nia: publiczność wędruje po całym bu­dynku teatru, przechodzi z jednego pomieszczenia do drugiego; kolejne sceny nanizane są jak kamyki na nit­kę korytarzy, przesmyków, załomków - sięga po własną "labiryntalną" substancjalność.

Chodzenie, z początku, co tu ukry­wać - nużące - od pewnego momen­tu (od trzeciej sceny, w której cierpie­nia mieszkańców nieszczęsnego miasta odniesione są do cierpień krzyża) na­biera dodatkowego wymiaru - pasyjnego. Metry schodów, korytarzy, polakierowanych ścian przebiegają przed naszymi oczami i już nie wiemy, czy pokonujemy te odległości fizycznie czy tylko w świadomości, skoro są one na­znaczone tak wyraźnie cierpieniem, są Droga Krzyżową.

Nie brak w spektaklu miejsc słab­szych. Trafiają się nawet obrazy na granicy kiczu (w II części spektaklu obrazy rozpasania, gwałtów, których nieoryginalności nie jest w stania ura­tować nawet świetlista uroda odkrytej maszynerii teatralnej). Słabsze są wszystkie sekwencje, które wprawia­ją w ruch (----) [Ustawa z dn.31 VII 81 r. O kontroli publikacji i wi­dowisk art 2 pkt. 1 (Dz. U. nr 20, poz. 99, zm.: 1983 Dz. U. Nr 44, poz. 204)].

Z tym wszystkim jest jednak spek­takl wrocławskiego teatru - ta czwo­rokątna wyspa na morzu paradoksu - dużym zdarzeniem. Przynosi wzrusze­nie. [----] [Ustawa z dn. 31 VII 81 r.....]