Zbrodnia z premedytacją
Choć opowiadanie Witolda Gombrowicza "Zbrodnia z premedytacją" pochodzi z debiutanckiego zbioru "Pamiętnik okresu dojrzewania", można w nim znaleźć tropy prowadzące do napisanej cztery lata później powieści "Ferdydurke", która przyniosła mu sławę. Niespełna trzydziestoletni autor już w tym opowiadaniu szuka związku, zachodzącego między człowiekiem, jego zachowaniami i reakcjami, a pełnioną przez niego rolą społeczną i zawodową. Gombrowicz w całej swojej twórczości szczególnie bezwzględnie piętnował wszelką pozę, bufonadę i sztuczność. Najlepiej wychodziło mu to, gdy opowiadał w swoich dramatach czy powieściach o różnego rodzaju urzędnikach (dworskich lub państwowych), którzy tracili ludzką tożsamość, a zostawały im tylko reakcje biurokratów. Przebłyski takiego widzenia świata mamy właśnie w "Zbrodni z premedytacją". Opowiadanie to zaadaptował na scenę łódzkiego Teatru im. Stefana Jaracza Zbigniew Brzoza - utalentowany reżyser młodszego pokolenia. Premiera odbyła się przed trzema laty i spektakl został wysoko oceniony m.in. na Międzynarodowym Festiwalu Gombrowiczowskim i Warszawskich Spotkaniach Teatralnych.
Sędzia śledczy H. przybywa do posiadłości swojego szkolnego kolegi. Ale nikt na niego nie czeka, nikt się z nim nie wita, a miejscowi zachowują się dziwnie. Urzędnik wymiaru sprawiedliwości nabiera podejrzeń, które już go nie opuszczą do końca sprawy. U źródła wszystkich jego późniejszych reakcji leży wydumane upokorzenie i konfuzja, których doznał ma wstępie. A przyczyna owych dziwnych zachowań wydaje się tyle tragiczna, co i jak najbardziej normalna. Oto gospodarz domu - pan K. zmarł właśnie minionej nocy i stąd całe zamieszanie z powitaniem. Ale teraz w H. budzi się pies śledczy - jest trup, musi więc być i morderca. Powołując się na Dostojewskiego śledczy powie, że zbrodnię trzeba wymyślić, opracować. I ochoczo bierze się do roboty. Rutyna postępowania dochodzeniowego zderza się z obrzędami śmierci.
