Artykuły

Znowu będzie się mówiło w całej Polsce o łódzkim Teatrze Nowym. Jego poszukiwania repertuarowe i inscenizacyjne zawsze są interesujące i nieprzypadkowe. Są dowodem ambicji zespołu, który wie czego chce, choć może nie zawsze potrafi to pokazać w najlepszej formie artystycznej. Były w teatrze tym przedstawienia mniej i więcej udane. Były takie, które stanowią pewne daty w historii polskiego teatru po wojnie. Pamiętamy, czym było wystawienie w Teatrze Nowym "Łaźni" Majakowskiego. Ta komedia, uderzająca w korzenie szeregu schorzeń naszego sy­stemu, nie mogła się dostać na sceny warszawskie najpierw z powodu różnego rodzaju zahamowań "z góry", a potem z powodu opieszałości- samych teatrów. Kazimierz Dejmek wystawił "Łaźnię" w Teatrze Nowym, wyprzedzając póź­niejszy generalny rozrachunek ze współczesnością. To zna­czy, wystawił ją akurat w chwili odpowiedniej, kiedy wiele spraw nabrzmiało do ostateczności. To był czyn artystycz­ny i polityczny.

Podobnym czynem jest obecnie wystawienie "Święta Winkelrida" Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Zagorskiego. Ta komedia satyryczna napisana w czasie okupacji, ogłoszona drukiem w r. 1946, nie trafiła na scenę. Dziś nabrała niezwykłej aktualności. Zdawałoby się: cóż prostszego niż ją przypomnieć. Ale jakoś nie wpadł na to żaden z repre­zentacyjnych teatrów warszawskich. Nie wpadła na to "Sy­rena", której tak brakuje mocnej, aktualnej pozycji. "Święto Winkelrida" wystawił Dejmek. I włączył się tym na swój teatralny sposób, w toczące się dyskusje. To jest komedia o naszych czasach. Autorzy wprawdzie pisząc ją myśleli o dwudziestym roku po zakończeniu wojny, a my jesteśmy w dwunastym, ale widocznie pospieszyliśmy się, bo bardzo wiele rzeczy, się zgadza.

Dzieje tej komedii są więc dość niezwykłe. Napisana jako satyra na przyszłość, przeleżała się w zapomnieniu do cza­su, kiedy ta przyszłość stała się teraźniejszością. Obecnie jest już satyrą na teraźniejszość i niedaleką przeszłość. I jak tu nie mówić o iście proroczym darze widzenia autorów - jeżeli nie we wszystkich szczegółach, to w każdym razie w zasadniczych liniach. Komedia została nieco uwspółcześ­niona dodaniem kilku dowcipów przez autorów i wieloma uaktualniającymi pomysłami inscenizacyjnymi. Ale cała akcja, cały główny sens - pozostał ten sam.

Rzecz dzieje się w kostiumach pseudohistorycznych, w jakiejś fikcyjnej Szwajcarii, uwolnionej przed dwudziestu laty spod przemocy i ucisku "cesarskich", w pewnym mie­ście tego kraju burmistrz urządza uroczysty obchód dwu­dziestolecia bohaterskiej śmierci Winkelrida, który zatrzy­mał wrogów i w ten sposób przyniósł; wolność krajowi. Tak mówi legenda. W rzeczywistości śmierć ta była niepotrzeb­na, zwycięstwo i tak było już przesądzone. Ale rocznicowe święto jest obchodzone. Sprowadza się na nie nawet syna Winkelrida. Wprawdzie poniewierał się on nieznany przez wiele lat i trafiał nawet do więzienia, teraz jednak przy­pomniano go sobie, by go uczynić częścią uroczystości.

Zresztą nie na długo i nie za bardzo wysuwając go naprzód. Natomiast uroczystość jest okazją do zabłyśnięcia dla bur­mistrza. Był on kiedyś towarzyszem broni Winkelrida, teraz stał się wyniosłym, a ograniczonym dygnitarzem, który de­mokrację pojmuje w ten sposób, aby przede wszystkim on żył wygodnie i w dobrobycie. Na scenie patrzymy na uro­czystą paradę ze sprawnie grającą-orkiestrą, trybuną obsa­dzoną dygnitarzami, z drętwymi przemówieniami burmistrza i przedstawicieli zaprzyjaźnionych krajów, ze skandowaniem nazwisk i gromkimi okrzykami: "Niech żyje!".

Ale wskutek niesforności młodego Winkelrida święto zo­stało zakłócone i przerwane. Tłum, który niedawno krzy­czał "niech żyje", burzy się i woła "precz". Dochodzi do rozruchów. Ludność wysuwa swe żądania, wyrażające się w programie "trzech W" - wolność, własność, Winkelrid. I tu następuje najkapitalniejsza scena: burmistrz wychodzi na balkon do wzburzonych tłumów. Witają go gwizdy, okrzy­ki "precz" i "niech żyją trzy W". Burmistrz wraz z tłumem poczyna wołać "niech żyją trzy W" i włącza się do wspól­nego frontu. Nawet nie wie, co znaczy to hasło, toteż na za­kończenie zwraca się do widowni: "Niestety, muszę teraz państwo opuścić. Za chwilę zjawią się u mnie przedstawi­ciele społeczeństwa. Muszę zaznajomić się z ruchem ideo­wym, na którego czele stanąłem".

To wszystko napisane zostało w roku 1944, a nie w 1956. Naprawdę.