Artykuły

"Raz, dwa, trzy, Baba-Jaga patrzy" w reż. Anny Iwanowej-Braszinskiej w Białostockim Teatrze Lalek. Pisze Monika Żmijewska w Gazecie Wyborczej - Białystok.

U lalkarzy mamy wysyp czarownic. Jedna piecze dzieci, druga szyje z nich ubrania, trzecia wysysa krew, a czwarta wszystkim zarządza. Bajka tak straszna..., że aż miło.

Żadna tam gładka i sympatyczna baśń Disneya, a konkretna historia, w której zło pleni się wokół nas, na równi z dobrem, trzeba je tylko umieć jakoś instynktownie rozróżnić. Autorskiej bajce Michaiła Braszinskiego i Anny Iwanowej-Braszinskiej z Rosji (która jest również reżyserką spektaklu) bliżej w klimacie do Andersena niż tym wszystkim lukrowanym bajkom współczesnym, pokazującym wyłącznie sympatyczny kawałek świata.

Świat przecież taki nie jest. I teraz już tylko od rodziców zależy, czy i kiedy pokazywać dzieciom ów dualizm, czy też chować je pod kloszem najdłużej, jak się da i nie przygotowywać do życia. Najnowsza premiera w Białostockim Teatrze Lalek pt. "Raz, dwa, trzy, Baba-Jaga patrzy" wychodzi trochę naprzeciw temu problemowi. W baśniowy sposób, miksując finezyjnie współczesność z archaicznością, pokazuje różne mroczne obszary życia, na które również dzieci mogą nieoczekiwanie natrafić.

Najnowsza premiera BTL prezentuje ową strefę mroku w specyficzny wielowarstwowy sposób. Jest tu plastyczna warstwa atrakcyjna dla najmłodszych, uruchamiająca wyobraźnię. Jest warstwa dla trochę starszych dzieci (i to właśnie dla nich raczej jest ten spektakl), które intuicyjnie - jak główna bohaterka - mogą dostrzec fałsz w słodziutkich pochlebstwach. I w końcu takie niuanse, które zobaczą wyłącznie dorośli. Dlatego spektakl spokojnie można oglądać w familijnym gronie, choć liczyć się z tym trzeba, że między owymi warstwami sporo jest zgrzytów, dłużyzn i niejasności, co bywa męczące. Ale mimo tych nierówności spektakl można zobaczyć - zarówno ze względu na edukacyjny nienachalny w sumie wymiar, jak i z powodu ciekawej scenografii, podkreślającej charakter postaci.

Cała bajka to historia dziewczynki, która przeżywa podróż pełną niebezpieczeństw. Na początku mamy to, co znane posiadaczom rodzeństwa w ilości przynajmniej sztuk jeden: starsza siostra nie chce bawić się z młodszym braciszkiem, ma swój świat, a uparty mały zwyczajnie ją denerwuje (relacja między rodzeństwem jest rozegrana sympatycznie i lekko). Malwinka jednak w końcu kapituluje, zaczyna się zabawa w chowanego..., gdy nagle okazuje się, że mały Janek znika. Przestraszona dziewczynka szuka brata i tak zaczynają się jej przygody: po kolei trafia do siedzib czterech Bab-Jag, które na pierwszy rzut oka jednak wcale się nimi nie wydają. To Kucharka, Krawcowa, Lekarka i Policjantka - persony trochę dziwaczne, ale sądzić można, że niegroźne, bo przecież miłe i sympatyczne. Drugi rzut oka jednak nie pozostawia wątpliwości - to niebezpieczne postaci. Malwinka instynktownie, choć trochę po dziecinnemu ("czy one myślą, że ja jestem głupia?") w słodkich słówkach, chęci pomocy i komplementach wyczuwa fałsz. Może nie do końca wie, co jest nie tak, nie rozumie, że czarownice czyhają na jej życie, ale czuje, że coś tu nie gra. Bo też rzeczywiście: w tle czai się ciekawie rozegrany aktorsko temat przemocy, wykorzystywania seksualnego dzieci, handlu organami. To temat, który dostrzegą dorośli i który może być wstępem do pospektaklowej rozmowy z własnymi dziećmi - na co powinny zwracać uwagę i jakie zachowania innych dorosłych powinny wzbudzać ich nieufność. Malwince się udało, bo to dziewczynka nie w ciemię bita, być może nieco mniej naiwna niż jej rówieśnicy. Większość dzieci jednak gładkie słówka przyjmie za dobrą monetę.

Ciekawe są rozwiązania scenograficzne (wymyślone przez czwórkę studentek z wileńskiej ASP: Gintare Vaivadaite, Lauryne Liepaite, Šarune Peciukonyte i Agne Kupšyte). Tu nie ma niepotrzebnych wypełniaczy sceny, które absorbowałyby uwagę. To - w zależności od historii - jakaś pojedyncza konstrukcja na środku, wokół której koncentruje się akcja, kąty sceny spowija zazwyczaj mrok. I tak na początku mamy jedynie stojak z ubraniami, w którym chowają się dzieci, potem wielofunkcyjny trójnóg i zwisające z góry drewniane półki na zioła, następnie stół krawiecki, dalej - lekarski fotel z dziwacznymi przyrządami i w końcu - zwyczajne łóżko. Czasem na scenie pojawi się niespodzianka przykuwająca uwagę - samochodzik wykreowany za pomocą pręta świecącego jak stroboskop czy niesamowita i trochę straszna konstrukcja zbudowana z torebek z płynem przypominającym krew i krzesełeczek.

Tak czy inaczej - asceza plastyczna spektaklu to dobry pomysł - pobudza dziecięcą wyobraźnię, nie zaśmiecając ich umysłu niepotrzebnymi scenicznymi upiększaczami. Podobnie rozmaite sposoby gry: są tu aktorzy, są lalki animowane przez aktorów, wcale niechowających się w cieniu, są fragmenty spektaklu, gdy przed oczyma widzów "grają" dłonie. Wszystko to uczy małego widza teatru, uświadamia mu, jak tworzy się iluzję teatralną, jednocześnie spektaklu wcale nie odzierając z magii.

No i wreszcie aktorzy. Każdy wystylizowany na postać z czterech nie do końca przystających do siebie światów. Kucharka (świetna Alicja Bach) jakby wprost ze średniowiecznych przypowieści o czarownicach mieszających różne ingrediencje, cedząca słodkie słówka; androgyniczna Krawcowa (znakomity Adam Zieleniecki, w jednej chwili śmieszny i drobiący niczym baletnica, w drugiej - pod słodziutkimi komplementami pokazujący paskudne i oślizgłe oblicze); Lekarka (Maria Rogowska) strojem i zachowaniem przypominająca cyborga z filmów s.f.; czy wreszcie dziwna Policjantka (Barbara Muszyńska), stylizowana na archaicznego detektywa i dająca tylko złudne poczucie bezpieczeństwa. Lalkę Malwinkę ciekawie animują Jacek Dojlidko i Grażyna Kozłowska.