Kokainowa zima Witkacego
"Śnieg" w reż. Grzegorza Wiśniewskiego w Teatrze im. Horzycy. Pisze Grzegorz Giedrys w Gazecie Wyborczej - Toruń.
"Śnieg" w Teatrze Horzycy to przedstawienie niezwykle intensywne i odważne - jest nagość, przemoc, seks. To, co Witkacy zaplanował jako eksperyment formalny, zabrzmiało niezwykle współcześnie i uniwersalnie.
Zmierzyć się z Witkacym i nie polec to nie lada wyzwanie. Grzegorz Wiśniewski, reżyser "Śniegu" na podstawie "Matki" i "Kurki wodnej", wyszedł z tego zadania zwycięsko. Stworzył spektakl o wyjątkowej choć niezwykle oszczędnej urodzie plastycznej, który jest prawdziwym emocjonalnym dynamitem. Witkacy traktował teatr jako miejsce kolejnych eksperymentów twórczych - chciał zadrwić z potocznych gustów i artystycznych konwenansów, za każdym razem badał, gdzie biegną granice teatru i przyzwyczajenia widzów. Po "Śniegu" nie sposób odnieść wrażenia, że Wiśniewski znakomicie odnalazł się w stylistycznych rygorach trudnego programu estetycznego Witkacego.
W zasadzie reżyser pozostał wierny oryginałowi. Witkiewicz w swoich czasach należał do największych prowokatorów intelektualnych. W powieściach i sztukach chętnie opisywał świat artystycznej bohemy, który zaludniali rozmaici życiowi wykolejeńcy: niespełnieni artyści, degeneraci i narkomani. Są madonny i dziwki - kobiety będące niemal alegorią niewinności albo ich przeciwieństwa, które Witkacy - zawsze z podziwem - nazywał "kurwami metafizycznymi". Nie trzeba było wówczas wielkiej wyobraźni, aby zirytować przeciętnego mieszczańskiego widza. Wystarczyło opisać mezalians albo zbyt swawolnie prowadzących się bohaterów.
Z tej szczególnej strategii twórczej autora "Niemytych dusz" zdaje sobie sprawę Wiśniewski, który włączył się w walkę z naszymi jak najbardziej współczesnymi nawykami myślowymi. Postaci były celowo źle obsadzone - między synem, którego zagrał Jarosław Felczykowski, a matką, czyli Jolantą Teską, nie ma różnicy wieku. Spektakl ociekał seksem, wulgarnymi wątkami homoerotycznymi i przemocą, fabuła się rwała, wątki się rozpoczynały i kończyły bez żadnego sensu i konsekwencji.
Oglądanie tego rodzaju widowiska byłoby dla widza koszmarem, gdyby nie to, jak Wiśniewski je zrytmizował. "Matka", która otwiera przedstawienie, jest z początku odrysowana jak najbardziej realistycznie. To w istocie prosta opowieść o tym, jak kobieta z troską i zarazem pretensją mówi o swoim synu, który woli snuć wizje końca cywilizacji niż prowadzić normalne życie. Najpierw jest długa cisza, matka pije alkohol i ogląda stare zdjęcia w pustym i ciemnym pomieszczeniu, w którym dekoracje ograniczają się do kilku prostych ale wysmakowanych gadżetów. Wszystkie jej obawy się spełniają - syn trwoni majątek na rozrywki, synowa romansuje z mężczyznami, matka ślepnie. Relacje głównych bohaterów odbiegały znacząco od macierzyńskiego schematu - znakiem bliskości było tu raczej pokrewieństwo seksualne. W dodatku pojawia się Lucyna Beer - kochanka syna (w tę rolę wcielił się Michał Marek Ubysz). Cały świat ukształtowany marzeniem o dobrym mieszczańskim życiu kończy się orgią w chmurze kokainy.
Gdy na scenie panuje narkotyczna euforia, Wiśniewski wprowadza widza w "Kurkę wodną" i żegna się z realizmem i racjonalnością. W tej części sztuki drzemie jakaś postapokaliptyczność, którą umiejętnie podkreślają surowe dekoracje. Postaci, które miotają się bezładnie po scenie, wyglądają jak jedyni ocaleni z nieznanej katastrofy i ich jedyną rozrywką jest coś w rodzaju gry towarzyskiej. W tym fikcyjnym porządku każdy przybiera taką maską, jaką sobie zażyczy - może stać się dzieckiem lub rozwiązłą kobietą, może umrzeć, a następnie w cudowny sposób powrócić między żywych. Ten świat musi ponownie się rozpaść, bo jego zasadą jest dążenie do ostatecznej katastrofy. Choć od początku wiadomo, że Kurka Wodna umrze, że taki będzie jej los, zakończenie spektaklu zaskakuje.
"Śniegu" nie da się w pełni zrozumieć bez przywołania Czystej Formy - koncepcji estetycznej Witkacego, która polega na nasyceniu dzieł środkami mającymi wywołać w widzu dreszcz metafizyczny. I nieważna jest akcja, fabuła, zawartość ideowa; ważny jest ten efekt. W przedstawieniu Horzycy to, co Witkacy dostrzegał w teatrze jedynie w sferze potencjalności, staje przed naszymi oczami. Dlatego publiczność, wybierając się na to widowisko, powinna porzucić przyzwyczajenie do historii, które daje się streścić w kilku zdaniach. "Śnieg" jest złym i paranoicznym tripem, zbyt intensywnym i zbyt szybkim, aby ktokolwiek mógł za nim nadążyć.
