Osoby

BICZYCKI Jan Paweł (20 czerwca 1931 Katowice – 18 stycznia 1996 Monachium),

aktor, reżyser, dyrektor teatru. 

Był synem Jana Biczyckiego i Walerii z domu Paluch; mężem malarki, scenografki i pisarki Romany Ligockiej z Lieblingów (ślub 24 czerwca 1965 w Warszawie). W czasie II wojny światowej przebywał u rodziny w Wiedniu. W 1950 ukończył gimnazjum w Katowicach i zaczął studia na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie był słuchaczem Wydziału Reżyserii warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i pracował jako asystent reżysera w Teatrze Polskim, np. asystował Leonowi Schillerowi przy Pociągu pancernym. W 1955–58 pełnił funkcję asystenta reżysera i występował w Teatrze Syrena, m.in. jako: Lolo Pigłaszewski (Kłopoty z popiersiami), Ignacy (Maman do wzięcia), Sprzedawca uliczny (Baloniki, batoniki). W 1957–60 był kierownikiem artystycznym Klubu Studenckiego „Stodoła” w Warszawie, reżyserował tu składane programy satyryczne oraz Króla Ubu i to, m.in. ta inscenizacja przyczyniła się do odwołania Biczyckiego ze stanowiska. W 1959 debiutował jako reżyser na scenie zawodowej: w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie 13 listopada tego roku wystawił sztukę Pan inspektor przyszedł. W 1960 w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach (z Jadwigą Marso) reżyserował Słomkowy kapelusz; w sezonach 1960/61 i 1961/62 w Teatrze im. Wyspiańskiego w Katowicach: Młodość, miłość, czas, Ifigenię w Taurydzie, Człowieka z głową, Operę za trzy grosze, Dwanaście krzeseł. W 1961 reżyserował w Teatrze im. Osterwy w Lublinie Królową przedmieścia i Archaniołowie nie grają w bilard, a w Koszalinie Szkołę żon.

W 1962 w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie zdał eksternistyczny egzamin reżyserski. W październiku 1962 w Teatrze Muzycznym Opery i Operetki w Krakowie wystawił Don Kichota (z Tadeuszem Kantorem), a w listopadzie tego roku Don Pasquale. W sezonie 1962/63 w Teatrze Ateneum w Warszawie reżyserował Pięć pytań o to więcej, w 1963/64 jednoaktówki Striptease, Na pełnym morzu, Karol oraz cieszący się dużą popularnością musical Niech no tylko zakwitną jabłonie, a w 1965 Ptaka. W sezonie 1962/63 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie reżyserował Improwizację paryską oraz Ligockiej Dwa razy południe (powtórzył tę inscenizację w Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu), w 1963/64 (z Januszem Warneckim) Wesołe kumoszki z Windsoru, a samodzielnie Zabawę i Śmierć porucznika. 

W sezonie 1964/65 i do 30 września 1965 był dyrektorem Teatru Komedia w Warszawie, reżyserował tu My Fair Lady i Śniadanie u Tiffany’ego (zgody na adaptację udzielił bezpośrednio Truman Capote). Interesował się teatrem muzycznym i próbował stworzyć na warszawskiej scenie teatr musicalowy na wysokim poziomie, na przykład choreografię do obu spektakli układał amerykański choreograf Thomas Andrew; Biczyckiego fascynował jazz i do komponowania muzyki zaprosił Krzysztofa Komedę, a tekst piosenki w Śniadaniu pisała Agnieszka Osiecka. 

Był jedną z najbarwniejszych postaci środowiska teatralnego przełomu lat 50. i 60., artystycznym buntownikiem przeciwko rzeczywistości PRL-u. Uważany za jednego z najzdolniejszych reżyserów swego pokolenia, był bardzo dobrze oceniany przez krytyków, na przykład Opera za trzy grosze, według Elżbiety Wysińskiej to

spektakl rozrywkowy w najlepszym znaczeniu tego słowa, rytmiczny, barwny, dobry w partiach muzycznych,

a według Jerzego S. Sity Archaniołowie nie grają w bilard, to inscenizacja

odważna, nie lękająca się wulgarności i ryzyka tam, gdzie cechy te są funkcjonalne. Oparta na muzyce jazzowej narzuca od samego początku wartki, choć zwiewny w charakterze rytm scenicznego dziania się, zmusza wykonawców do całkowitego podporządkowania się odmiennym niż w konwencjonalnych formach kategoriom muzycznego czasu. Biczycki ryzykuje rozwiązania graniczące o krok zaledwie od całkowitej klęski i z zapasów tych wychodzi obronną ręką, stąd płynie siła, pełnokrwistość i oszałamiające tempo jego realizacji, które nie wyrzekając się ambicji poznawczych ani przez chwilę nie traci swojego ryzykownego charakteru.

Z aplauzem spotkały się też jego reżyserie operowe, m.in. Don Pasquale, w którym „ożywcza i oryginalna pomysłowość” Biczyckiego tworzyła harmonijną całość z inscenizacją Bronisława Dąbrowskiego.

Całe przedstawienie zrośnięte było organicznie z muzyką i poddane w najdrobniejszych szczegółach jej rytmowi i kompozycji. Obok partii śpiewanych biegły równoległym rytmem akcje mimiczne. Niesłabnąca akcja i nieustająca werwa wprzęgły w całość także chór. Przedstawienie to jest po prostu rewolucją w naszej operze – tak gruntownemu przeobrażeniu ulegli śpiewacy i wszystkie środki scenicznego wyrazu 

(cytat za E. Woźniakowską).

W 1965 na Festiwalu w Salzburgu reżyserował Balladę z Peckham Ray; wkrótce otrzymał stypendium im. H. von Karajana i w końcu tego roku wyjechał do Wiednia. W 1968 zamieszkał w Monachium, gdzie wykładał w Falckenberg-Schule przy Teatrze Kammerspiele. Reżyserował m.in. w Hanowerze, Darmstadt, Kolonii, Berlinie, Dortmundzie i innych miastach niemieckich, na przykład Na dnie (1975, Stadttheater Hildesheim), Wesele Figara (1976, National Theater Mannheim), operę Sadko (1976, Theater der Stadt Bonn). Na sceny zagraniczne wprowadzał dramaty polskie, na przykład w Wiedniu reżyserował Kurkę wodną, w Berlinie Iwonę, księżniczkę Burgunda. Później zaczął odchodzić od reżyserii w stronę aktorstwa. Występował przeważnie na scenach teatrów monachijskich: Modernes Theater, Kammerspiele Theater, Staatstheater. W dniu 20 października 1980 w Teatrze Polskim Związku Artystów Scen Polskich w Londynie wystąpił w monodramie o Januszu Korczaku pod tytułem Kim był ten człowiek. W 1992 w Salzburgu zagrał Żyda (Wesele) w inscenizacji Andrzeja Wajdy. W 1982–91 zagrał w kilku filmach fabularnych i telewizyjnych produkcji niemieckiej, m.in. w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

Bibliografia

Almanach 1995/96; E. Axer: Ćwiczenia pamięci, seria trzecia, Warszawa 1998; Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95; Jego siła; R. Ligocka: Dziewczynka w czerwonym płaszczyku, Warszawa 2001; Linert: T. Śląski 1949–92; T. w Kielcach 1944–95; Teatry studenckie s. 81, 83, 88, 89, 272; XXX lat Bałtyckiego T. Dramatycznego; Woźniakowska; Nowa Kultura 1962 nr 6 (E. Wysińska); Polityka 1961 (14 XI; J.S. Sito); Teatr 1992 nr 12 (il.); Życie Warsz. 1996 nr 45; Akt ślubu nr 153/1931/5, Arch. USC Warszawa; Akta (fot), ZASP; Programy, IS PAN; Wycinki prasowe, ITWarszawa; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot – Bibl. Nar., ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 1, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.