Teatry i zespoły

Jawny teatr działający w Warszawie w okresie okupacji niemieckiej w latach 1940–1944. Mieścił się w sali przy Nowym Świecie 19, w lokalu zajmowanym przez kinoteatr Małe Colosseum, a tuż przed wybuchem wojny – teatr Studio Rosyjskie. Sala liczyła 40 miejsc.

Właścicielem i koncesjonariuszem teatru był tancerz i antreprener Stanisław Heinrich, a kierownikiem artystycznym – Jerzy Boczkowski, dyrektor legendarnego teatrzyku Qui Pro Quo działającego w Warszawie w latach 1919–1931. Dekoratorem był Stanisław Jarocki, kierownictwo muzyczne sprawował Tadeusz Sygietyński, późniejszy założyciel zespołu pieśni i tańca Mazowsze. Reżyserami byli Stanisława Perzanowska i Józef Węgrzyn. Jedną z największych gwiazd – Antoni Fertner. Obok niego: Stefania Górska, Hanna Chodakowska, Karol Hanusz, Mira Zimińska i wielu innych aktorów znanych publiczności jeszcze sprzed wybuchu wojny.

Zainaugurowano go 12 listopada 1940 roku. Złoty Ul w ciągu 4 lat istnienia dał 48 premier: w roku 1940 było ich 2, w roku 1942 i 1943 – po 16, w roku 1944 – tylko jedna. Złoty Ul pomimo pikantnych tytułów rewii, takich jak Cip, cip, Szał ciał, Skok w bok, Kobiety, kobietki, kobieciątka uważany był za przedsięwzięcie o poziomie przewyższającym produkcje innych teatrzyków o podobnym charakterze. Tytuły niektórych rewii: Hocki-klocki, Przez dziurkę od klucza każą sądzić, że Boczkowski, dyrektor legendarnego teatru Qui Pro Quo mógł przy układaniu przynajmniej niektórych programów Złotego Ula korzystać z dorobku swojej dawnej antrepryzy, posługiwać się archiwum tekstów, wykorzystywać dawne pomysły – choć wobec braku zachowanych egzemplarzy rewii Qui Pro Quo i Złotego Ula jest to jedynie domysł. Ten jawny teatrzyk dzięki obecności w niej wspaniałego pedagoga jakim była Stanisława Perzanowska dla młodych aktorów stawał się prawdziwą szkołą scenicznego rzemiosła. Na jego scenie zadebiutowała Maria Kaniewska, późniejsza reżyserka i pedagog. Wspominała ten czas:

Prawie w tym samym czasie co ja do Ula przyszła Stanisława Perzanowska jako główny reżyser, a z nią wspaniały aktor Zygmunt Chmielewski. Zagrałam z nim w kilku skeczach. Niezapomniane przeżycie! Stanisława Perzanowska umiała znakomicie zainspirować aktora nielicznymi, ale istotnymi i wnikliwymi uwagami. Nigdy nie pokazywała, jak zinterpretować daną kwestię. Powtarzanie po sobie uważała za „małpiarstwo”. Mówiła tylko bardzo sugestywnie o tym czego dana wypowiedz dotyczy i jak powinna odtwarzana postać myśleć o tym w chwili, gdy wypowiada te słowa. Na scenę wchodziła tylko wtedy, kiedy chciała pokazać jakiś szczegół do zmiany. […] Nigdy nie ganiła wprost. Mówiła: – Tak, to było niezłe, ale czy nie byłoby lepiej…? Po wysłuchaniu jej uwag, zawsze wychodziło lepiej¹.

Na scenie Złotego Ula odbywały się też przedstawienia dla dzieci. Przedstawienia dla najmłodszych własnego pióra i reżyserii grał tu Tymoteusz Ortym-Prokulski, własną sztukę Trzy córeczki króla wystawiła i zagrała tu (obsadzając się także w jednej z głównych ról) w początku 1944 roku Helena Wielgomasowa, osławiona współpracowniczka gadzinowej prasy polskojęzycznej. Grał tu także Teatr Fiszera – przeznaczony dla najmłodszych teatrzyk lalkowy wybitnego lalkarza Stanisława Płonki-Fiszera.

Ostatnia rewią wystawioną przez Złoty Ul był Wesoły ogonek (prem. 16 stycznia 1944). Następcą teatru był otwarty w tym samym miejscu w marcu 1944 roku Wodewil.

Sala usytuowana w podwórzu kamienicy Nowy Świat 19 uległa zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego i po wojnie już jej nie odbudowano.

1. Maria Kaniewska, Utrwalone na czułej kliszy, Tarnów 2004, s. 212–213.↩︎

Tomasz Mościcki (2022)

Bibliografia

• Dąbrowa-Sierzputowski Józef, Warszawski sezon teatralny 1940–1944, Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39;
• Marczak-Oborski Stanisław, Teatr czasu wojny 1939–1945, Warszawa 1967, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Warszawskie sezony teatralne 1944–1945,Warszawa 2016;
• Szejnert Małgorzata, Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kraków 1992, [wersja cyfrowa]
• Szymchel Tomasz, Recenzenci teatralni warszawskiej prasy niemieckiej wydawanej w języku polskim podczas okupacji hitlerowskiej 1940–1944, mps., praca magisterska. Biblioteka Akademii Teatralnej w Warszawie, sygn. 1243;
• Teler Marek, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021;
• Teler Marek, Upadły Amant. Historia Igo Syma, Warszawa 2021;
• „Pamiętnik Teatralny” 1963, z. 1–4;
• „Pamiętnik Teatralny” 1997, z 1–4;
• „7 Dni” [wersje cyfrowe];
• „Nowy Kurier Warszawski” [wersje cyfrowe];
• „Warschauer Zeitung” [wersje cyfrowe].

####Mapa teatrów jawnych w Generalnym Gubernatorstwie (1940–1945)

Sezon: 1940 / 1941