Teatry i zespoły

Także pn. Nowy Miraż, Stary Miraż

Teatr jawny działający w okresie okupacji niemiec­kiej w Warszawie w latach 1940–1944. Był kontynu­ato­rem teatrzyku o tej samej nazwie działają­cego krótko przy ulicy Dzikiej w roku 1940. Nazwę zapożyczono od legendar­nego teatrzyku działają­cego w Warszawie w latach 1914–1921. Siedzibą była wzniesiona około 1932 roku sala widowiskowa Domu Akcji Katolic­kiej na Pradze, przy ul. Floriań­skiej 3. 

Teatr często zmieniał koncesjo­na­riu­szy i właścicieli. Pierwszym był Janusz Kamieno­brodzki, kierownic­two artystyczne sprawowali kolejno Helena Wielgoma­sowa i Jerzy Junosza-Młyńczyk, głównym dekorato­rem teatru był Edward Marszałek. Baletmi­strzem teatru był występu­jący także jako aktor Zdzisław Żadeyko. W zespole artystycz­nym znaleźli się aktorzy przed wojną przeważ­nie należący do drugiego garnituru obsadowego bądź stawiający dopiero pierwsze kroki na scenie: Mieczysław Mieczyń­ski, Hanna Perkowska, Gosia Negro, Jerzy Golfert i in. W przeciwień­stwie do wielu innych działają­cych wówczas w Warszawie teatr ten miał własną orkiestrę, nie musiał więc, wystawia­jąc rewie i operetki, uciekać się o skromnego akompania­mentu jednego lub dwóch pianin. Kapelmi­strzem Mirażu był Jerzy Wasiak, w pierwszych dniach warszaw­skiej Pragi oswobodzo­nej od Niemców założyciel Orkiestry m.st. Warszawy – zalążka pierwszej powojen­nej orkiestry symfonicz­nej. We wspomnie­niach Józefa Dąbrowy-Sierzpu­tow­skiego można przeczy­tać, że właściciele teatru zmieniali się bardzo często: Adam Seń, po nim niejaka pani Simon, znów Kamieno­brodzki i do końca istnienia teatrzyku znów Seń¹.

Od chwili inaugura­cyj­nej premiery 15 lutego 1941 roku aż do ostatniej – wznowie­nia operetki Baron Kimmel Waltera Kollo (przenie­sie­nie przedsta­wie­nia z teatrzyku Maska) – danej 13 lipca 1944 roku wystawił aż 90 przedsta­wień, co stawia go na pierwszym miejscu pod względem aktywno­ści w ciągu całej okupacji niemiec­kiej. W roku 1941 było ich 27, w 1942 – 28, w roku 1943 – 24, a w zamykają­cym jego dzieje 1944 – 11.

Sala Mirażu jak na wojenne stosunki była spora – liczyła 600 miejsc (w trakcie adaptacji parafial­nej sali na teatr dobudowano balkon). Miraż, podobnie jak inne jawne teatrzyki w Warszawie, miał charakter typowo rewiowy, kilka tytułów wystawio­nych tam rewii (Trunki i pocałun­ki, Humor, czar, bar, Szukamy pieprzy­ka, Kobiety i gabinety) przytaczane było często przez świadków i badaczy epoki jako symbol okupacyj­nej szmiry jawnych teatrzy­ków, jednak w miarę powiększa­nia się niemiec­kich klęsk i poluzowa­nia polityki kultural­nej okupanta wobec Polaków zaczął także wystawiać sztuki pełnospek­ta­klowe. 14 kwietnia 1944 roku dano premierę adaptacji Chaty za wsią Józefa I. Kraszew­skiego w insceni­za­cji Mieczysława Mieczyń­skiego i reżyserii Jerzego Junoszy-Młyńczyka, zaś 20 czerwca 1944 roku wystawiono w Mirażu Królową przedmie­ścia Konstan­tego Krumłow­skiego. Na scenie Mirażu występo­wał także półamator­ski zespół Misterium kierowany przez Edwarda Stryckiego, wystawia­jący widowiska o charakte­rze religij­nym.

Miraż działał do wybuchu Powstania Warszaw­skiego. Jego budynek uległ poważnemu zniszcze­niu 13 września 1944, gdy wycofujący się Niemcy tuż przed zniszcze­niem warszaw­skich mostów wysadzili w powietrze znajdujący się w sąsiedz­twie kościół św. Floriana. Podmuch eksplozji zmiótł dach nad teatrem. Wyposaże­nie sali teatral­nej, a właściwie to, co z niej pozostało (drewno, farby do malowania dekoracji) zostały wykorzystane późna jesienią 1944 do urządze­nia sceny w pierwszej siedzibie Teatru m.st. Warszawy przy ul. Inżynier­skiej 2/4.

Sama zaś sala dawnego Mirażu długie lata po wojnie służyła parafii św. Floriana jako miejsce zebrań i widowisk. Starsi duchowni pamiętali jeszcze resztki sceny i drewniany balkon, choć niewiele osób pamiętało o teatral­nej przeszło­ści tego miejsca. Widoczną od ulicy pamiątką po Mirażu były zacemen­to­wane nisze przy drzwiach wejścio­wych do kamienicy, które w okresie działal­no­ści teatru mieściły gabloty z fotosami, oraz metalowe szyny nad wejścio­wymi drzwiami, które dźwigały kiedyś reklamowy szyld. Przebudowa i zmiana stylu elewacji domu Floriań­ska 3 zniszczyły te pamiątki przeszło­ści. Samą salę teatru przekształ­cono w kaplicę, choć zachował się pierwotny układ wnętrza budynku, z wciąż wyraźnie wydzielo­nym pomiesz­cze­niem kasy tuż przy wejścio­wych schodach. W teatral­nej sali będącej obecnie świątynią ołtarz znajduje się dokładnie w miejscu, gdzie w latach 1940–1944 mieściła się scena teatrzyku Miraż. O jego istnieniu w tym miejscu przypomi­nają jedynie ocalałe programy teatralne i ogłosze­nia w gadzino­wej prasie okresu okupacji.

Przypisy

1. Zob. Józef Dąbrowa-Sierzpu­tow­ski, Warszaw­ski sezon teatralny 1940–1944, rkps, Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39, s 31.↩︎

Tomasz Mościcki (2022)

Bibliografia

• Dąbrowa-Sierzputowski Józef, Warszawski sezon teatralny 1940–1944, Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39;
• Marczak-Oborski Stanisław, Teatr czasu wojny 1939–1945, Warszawa 1967, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Warszawskie sezony teatralne 1944–1945,Warszawa 2016;
• Szejnert Małgorzata, Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kraków 1992, [wersja cyfrowa]
• Szymchel Tomasz, Recenzenci teatralni warszawskiej prasy niemieckiej wydawanej w języku polskim podczas okupacji hitlerowskiej 1940–1944, mps., praca magisterska. Biblioteka Akademii Teatralnej w Warszawie, sygn. 1243;
• Teler Marek, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021;
• Teler Marek, Upadły Amant. Historia Igo Syma, Warszawa 2021;
• „Pamiętnik Teatralny” 1963, z. 1–4;
• „Pamiętnik Teatralny” 1997, z 1–4;
• „7 Dni” [wersje cyfrowe];
• „Nowy Kurier Warszawski” [wersje cyfrowe];
• „Warschauer Zeitung” [wersje cyfrowe].

Mapa teatrów jawnych

Sezon: 1941 / 1942