Tĕšinské divadlo (Teatr Cieszyński) – Scena Polska
Scena Polska powstała z inicjatywy działaczy Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Czeskim Cieszynie, na czele z Władysławem Niedobą (jej kierownikiem w latach 1951–1960), aby służyć polskiej społeczności na Zaolziu (należącej do Republiki Czeskiej zachodniej części Śląska Cieszyńskiego). Od początku była częścią Těšínského divadla – czeskocieszyńskiego teatru instytucjonalnego. W jej organizacji pomogli dyrektorzy teatrów działających po obu stronach granicy na Olzie – Aleksander Gąssowski (ówczesny dyrektor Teatru Bielsko-Cieszyn), wspierany przez scenografa Romana Feniuka oraz aktora, reżysera pedagoga z Krakowa Władysława Woźnika – oraz Jozef Zajíc, ówczesny dyrektor Těšínského divadla.
Scena Polska rozpoczęła działalność 14 października 1951 roku premierą Wczoraj i przedwczoraj Aleksandra Maliszewskiego w reż. Władysława Delonga, studenta praskiej szkoły teatralnej (AMU).
Pierwszy zespół Sceny Polskiej składał się z amatorów wywodzących się ze społeczności polskiej na Zaolziu. Obecnie jest jedynym w pełni zawodowym stałym teatrem polskim działającym poza granicami kraju. Występuje nie tylko w siedzibie, ale prowadzi szeroką działalność objazdową, przede wszystkim na terenie Zaolzia, choć niejednokrotnie gości też w granicach Rzeczypospolitej.
Těšínské divadlo
Decyzja o powstaniu stałego czeskiego teatru zawodowego w Czeskim Cieszynie zapadła w sierpniu 1945 roku. Formalnie teatr powołano 25 września 1945 pod nazwą Těšínské oblastní divadlo (Cieszyński Teatr Regionalny). Działał wówczas w strukturach Národního divadla Moravskoslezského (Morawsko-śląskiego Teatru Narodowego) z Ostrawy. 6 października 1945 zespół aktorski nowego teatru po raz pierwszy zaprezentował się publiczności premierą sztuki Jaroslava Vrchlický'ego Noc na Karlštejnie w sali restauracji Na Střelnici (nad zachodnim brzegiem Olzy). Polską odpowiedzią na działania czeskie było powołanie Teatru Polskiego w Cieszynie (od grudnia 1945 Teatru Polskiego Cieszyn-Bielsko, później Teatru Polskiego Bielsko-Cieszyn) z siedzibą w gmachu teatralnym w Cieszynie (dziś impresaryjny Teatr im. Adama Mickiewicza), inaugurującego działalność 18 października 1945 premierą Pana Jowialskiego (reż. Stanisław Kwaskowski).
Kontekstem dla tych wydarzeń był powojenny spór polsko-czechosłowacki o przebieg granicy państwowej na Śląsku Cieszyńskim. Chodziło o to, czy przywrócić stan sprzed czy po 11 października 1938, kiedy to po wkroczeniu wojska polskich na Zaolzie dekret prezydenta Ignacego Mościckiego formalnie włączył do Rzeczypospolitej Polskiej tereny na zachód od linii rzeki Olzy pozostające od 1920 w granicach Czechosłowacji. Po interwencji Moskwy (która nie chciała sporów terytorialnych między swoimi satelitami) Polska w drugiej połowie 1946 roku przestała działać na rzecz przyłączenia Zaolzia. Skupiono się na staraniach o przyznanie rodakom w Czechosłowacji jak najszerszych praw. Finałem sporów było podpisanie 10 marca 1947 roku układu polsko-czechosłowackiego, na mocy którego Polacy w Czechosłowacji oraz Czesi i Słowacy w Polsce zyskali głównie prawa kulturalne.
Instytucja usamodzielniła się wiosną 1946 roku. Na początku działała pod nazwą Divadlo těšínského Slezska (Teatr Śląska Cieszyńskiego) z siedzibą w hotelu Piast (wówczas pod nazwą Slavia). Pod dyrekcją Antonína Broža (który zastąpił jej pierwszego dyrektora Antonína Kryškę) realizowała model teatru muzycznego, grającego głównie operetki. W 1948 roku została upaństwowiona i zmieniono jej profil na repertuarowy teatr dramatyczny. W 1950 zmieniono nazwę teatru na obecnie obowiązującą Těšínské divadlo (Teatr Cieszyński). 1 maja 1961 uroczyście nowy otwarto gmach teatralny (proj. Zdeňek Vávra, Jaroslav Černohorský), który obecnie jest siedzibą trzech, cieszących się autonomią artystyczną zespołów: Sceny Czeskiej (grającej w języku czeskim), Sceny Polskiej (grającej po polsku) i lalkowej sceny Bajka (powstałej w 1948 jako Teatr Lalek Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego, w 2008 włączonej w struktury Těšínského divadla i odtąd grającej nie tylko po polsku, lecz także po czesku). Teatr Těšínské divadlo od 1948 roku podlegał na przemian władzom miejskim Czeskiego Cieszyna, powiatowym w Karwinie lub wojewódzkim w Ostrawie. Obecnie jego organem założycielskim jest województwo morawsko-śląskie ze stolicą w Ostrawie.
Od 1990 roku Těšínské divadlo współtworzy organizowany przez Solidarność Polsko-Czesko-Słowacką Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic (do 2004 pod nazwą Na Granicy) jako współorganizator lub partner organizacyjny. Jego scena jest obok gmachu Teatru im. Adama Mickiewicza w Cieszynie głównym miejscem prezentacji widowisk festiwalowych.
Janusz Legoń (2025)
Sezon: 1951 / 1952
