Wiadomości Literackie ::: Encyklopedia teatru polskiego

Wiadomości Literackie

tygodnik

Warszawa, 1924–1939

Wydawcy
Mieczysław Grydzewski; Antoni Borman

Redaktor
Mieczysław Grydzewski

Cykl: tygodnik

Numery czasopisma: R. 1, nr 1 (6 stycznia 1924) – R. 16, nr 37 = 829 (3 września 1939)

Druk
Warszawa: Drukarnia Rolnicza
Kolejne drukarnie: Współczesna, Galewski i Dau,

Opis fizyczny: 50 x 40 cm

Najbardziej wpływowe i najdłużej wychodzące polskie czasopismo literackie i artystyczne dwudziestolecia międzywojennego założone i redagowane przez Mieczysława Grydzewskiego (1894–1970).

Grydzewski wcześniej był założycielem miesięcznika poetyckiego „Skamander” (1920–1928; 1935–1939), a po 1939 prowadził emigracyjne kontynuacje „Wiadomości Literackich” – „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie” (ukazujące się od marca 1940 w Paryżu, od lipca tego roku do lutego 1944 w Londynie) oraz londyńskie „Wiadomości” (1946–1981). Współwydawcą i administratorem „Wiadomości Literackich” był Antoni Borman (1897–1968), pomysłodawca tytułu, współpracujący z Grydzewskim również w czasie II wojny światowej i na emigracji.

Pismo właściwie nie miało redakcji – w istocie stanowił ją Grydzewski, wspierany przez sekretarzy redakcji (w latach 1925–1936 Władysław Broniewski, później – Marian Eile), którzy jednak nie mieli wpływu na profil gazety.

W programowym artykule Od redakcji („Wiadomości Literackie” 1924, nr 1) misję pisma charakteryzowano jako dążenie do „nawiązania zerwanego od dawna kontaktu ze sztuką i kulturą europejską”, „zwalenie muru, który oddziela nas od ognisk cywilizacji współczesnej”. Deklarowano, że gazeta „Nie reprezentuje żadnej szkoły estetycznej. Nie walczy o tę czy inną doktrynę. Nie broni i nie chce żadnych dogmatów, krępujących swobodę twórczości”. Zapowiadano poszanowanie „dla każdego sposobu i dla każdego objawu uczciwej pracy w imię sztuki”, a zarazem „nieustępliwość i bezwzględność w przełamywaniu wszelkiego rodzaju wstecznictwa, kłamstwa, obłudy, fałszerstwa — społecznego zarówno jak artystycznego”. W katalogu interesujących pismo tematów na pierwszym miejscu umieszczono „propagandę książki polskiej”, deklarowano ponadto docenienie wzrastającej roli kulturowej kina oraz zwrócenie bacznej uwagi na plastykę i muzykę („te dwie gałęzie sztuki równie prawie zaniedbane, co książka”). Natomiast problematyka teatralna miała być sprowadzona „do należytych rozmiarów” – uznano bowiem, że

Ostatnie miejsce w szeregu potrzeb duchowych dzisiejszego obywatela zawdzięcza książka nie tylko warunkom politycznym i gospodarczym: zawdzięcza w znacznej mierze anormalnej przewadze teatru w życiu publicznym, czemu daje jaskrawy wyraz prasa, wypisująca całe foliały na temat najgłupszej sztuczki bulwarowej, a pomijająca i zabijająca głuchym milczeniem najświetniejsze objawy sztuki pisarskiej, wypowiadanej przy pomocy słowa drukowanego.

Początkowo pismo miało charakter popularnej gazety literackiej (wzorowanej na francuskim tygodniku „Les Nouvelles littéraires” wydawanym w latach 1922–1985), w której dominowały informacje i felietony, w latach trzydziestych nabrało charakteru tygodnika społeczno-politycznego, publikującego pogłębione eseje i felietony tematy artystyczne, a także reportaże i publicystykę społeczną.

Wśród autorów „Wiadomości Literackich” byli skamandryci i twórcy z kręgu „Skamandra”: Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Józef Wittlin i inni. Na ich łamach publikowali autorzy zbliżeni do Narodowej Demokracji, jak Adolf Nowaczyński czy Ferdynand Goetel, związani z sanacją – jak Juliusz Kaden-Bandrowski, lewicowi, jak Broniewski, Leon Kruczkowski, Aleksander Wat, Jan Hempel, Andrzej Stawar, Witold Wandurski. Pisali w „Wiadomościach…” i byli recenzowani m.in.: Michał Choromański, Maria Dąbrowska, Pola Gojawiczyńska, Zofia Nałkowska, Jan Parandowski, Zygmunt Uniłowski. Stały felieton naukowy prowadził Bruno Winawer. Zgodnie z deklaracjami programowymi tygodnik był więc miejscem wypowiedzi pisarzy (a także krytyków, historyków, badaczy literatury i kultury) różniących się zarówno preferencjami estetycznymi, jak i poglądami politycznymi, nie był jednak ściśle eklektyczny. Wyraźnie dostrzegalna była przewaga autorów z kręgu „Skamandra” nad przedstawicielami awangardy, chociaż pismo dostrzegało najwybitniejszych nowatorów, takich jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Bruno Schulz.

Łamy „Wiadomości Literackich” były otwarte zarówno dla autorów związanych z obozem narodowym, jak i komunizujących, ale to nie oni tworzyli profil pisma, który miał charakter liberalno-demokratyczny. Wyznaczany był jednej strony przez felietony Słonimskiego z cyklu Kroniki tygodniowe (od 1927), a z drugiej przez kampanie publicystyczne Tadeusza Boya-Żeleńskiego (akcje „odbrązawiania” Mickiewicza i Fredry oraz walka o tzw. życie świadome, czyli w sprawie upowszechnienia edukacji seksualnej i antykoncepcji oraz legalizację aborcji). Kampanie te miały szeroki zasięg społeczny nie tylko ze względu ma „sensacyjność”, lecz także z uwagi na atrakcyjne pomysły redakcyjne. „Wiadomości Literackie” jako pierwsze spośród polskich tygodników wprowadziły w szerokim wymiarze wywiady, a także ankiety, plebiscyty, konkursy literackie oraz dodatki tematyczne (m.in. „Życie świadome”, „Drogi nauki współczesnej”, „Ze świata katolickiego”, „Prawo, przestępca, życie”, „Światło na ekran”). Wynalazkiem Grydzewskiego były numery monograficzne, których ukazało się 40, a poświęcone były twórczości pisarzy polskich i obcych, miastom i regionom Polski; szerokim echem odbił się numer „Kultura Rosji sowieckiej” (1933, nr 47).

Z biegiem lat tygodnik Grydzewskiego stawał się coraz poczytniejszy (od początkowych 3 tys. egzemplarzy do 15 tys. w latach trzydziestych) i stał się instytucją życia kulturalnego – dla autorów związanych ze środowiskami radykalnej lewicy i prawicy negatywnym punktem odniesienia i celem ataków (przykładem wiersz Gałczyńskiego Polska wybuchła w roku 1937, „Prosto z Mostu” 1937, nr 9).

„Wiadomości Literackie” stały się modelem tygodnika społeczno-kulturalnego, do którego nawiązywały w Dwudziestoleciu konkurencyjne ideowo tygodniki, jak sanacyjny „Pion” czy endeckie „Prosto z Mostu” oraz wiele czasopism powojennych. W latach 1947–1948 pod redakcją Jarosława Iwaszkiewicza ukazywał się w Warszawie tygodnik „Nowiny Literackie” – podobieństwo graficzne i programowy eklektyzm mogły wywołać niezgodne z prawdą wrażenie, że jest kontynuacją przedwojennego pierwowzoru.

Mimo niechętnych zapowiedzi programowych „Wiadomości Literackie” poświęcały tematyce teatralnej sporo miejsca. Stałym recenzentem teatralnym tygodnika był początkowo Jan Lechoń, którego zastąpił – do końca istnienia pisma – Antoni Słonimski. Dwutomowy wybór jego legendarnie złośliwych felietonów teatralnych pod tytułem Gwałt na Melpomenie został wydany w 1959, ale większość nakładu zniszczono, ponieważ cenzura przeoczyła recenzję ze sztuki Car Lenin).

Felietony te – pisał Słonimski w słowie wstępnym do książki – nie wyszły spod pióra zawodowego krytyka, […] autor nie był nigdy koncepcjonistą, ale empirykiem. Pamiętam, jak czynił mi z tego zarzuty Witkacy. Powiedział mi kiedyś: „Właściwie nie masz prawa pisać o teatrze, bo nie masz żadnych kryteriów estetyczno-filozoficznych, a najbardziej mnie irytuje, że jeszcze do tego przeważnie masz rację”.

(Antoni Słonimski, Zamiast wstępu, w: Gwałt na Melpomenie, t. 1., Warszwa 1959, s. 5–6).

Recenzje i eseje teatralne pisali w tygodniku również inni autorzy, a oprócz recenzji znaleźć można w rocznikach „Wiadomości…” polemiki teatralne (np. Jarosława Micińskiego Z tajemnic Reduty. Garść wspomnień i ostrzeżeń), informacje o współczesnym życiu teatralnym w kraju i za granicą, noty informacyjne o zagranicznej recepcji polskiego dramatu i teatru, recenzje książek o teatrze itp.

Janusz Legoń (2022)

Zestawienie teatraliów w „Wiadomościach Literackich” opracowała Paulina Orth.

Numery czasopisma

rok

Szukaj w czasopiśmie

Typ

Rubryka

Autor

Tytuł

Przedstawienie

Teatr

Reżyser

Scenograf

Osoby

Słowa kluczowe

Teatralia w czasopismach