Autorzy: Edvard HelstedHolger Paulli
Napoli
(Napoli eller Fisheren of hans Brud - Neapol czyli Rybak i jego narzeczona)
Balet romantyczny w 3 aktach. Libretto i choreografia: Auguste Bournonville; muzyka: Holger Paulli, Eduard Helsted, Niels Wilhelm Gade i Hans Christian Lumbye; scenografia: Christian Ferdinand Christensen.
Prapremiera: Kopenhaga 29 II 1842, Det Kongelige Teater, Kongelige Danske Ballet.
Osoby: Teresina, młoda dziewczyna - Karoline Fjeldsted; Gennaro, młody rybak, jej narzeczony - Auguste Bournonville; wdowa Veronica, matka Teresiny; Peppo, sprzedawca lemoniady, i Giacomo, sprzedawca makaronu - dwaj zalotnicy Teresiny; Fra Ambrosio, zakonnik; Giovanina, młoda dziewczyna; Pascarillo, śpiewak uliczny; Carlino, właściciel teatrzyku kukiełek; Golfo, duch morza; Najady, Trytony, rybacy, pielgrzymi, lud Neapolu.
Akcja rozgrywa się w Neapolu i okolicach.
Akt I. Plac na nabrzeżu Santa Lucia w Neapolu. Zbliża się wieczór. Mieszkańcy odpoczywają na progu domów i z wolna przechadzają się wśród straganów, tylko niestrudzona młodzież tańczy tarantelę. Z domku wdowy Veroniki wychodzi Teresina z matką. Dwaj uliczni sprzedawcy, Peppo i Giacomo, zalecają się do dziewczyny przy wyraźnej aprobacie matki, lecz Teresina czeka na powrót ukochanego, rybaka Gennaro. Odtrąceni zalotnicy nie ukrywają złości. Lecz oto wracają z połowu rybacy i wyciągają na brzeg sieci. Po krótkiej sprzeczce o podział ryb Gennaro znaczną ich część składa w ofierze Madonnie, po czym biegnie do ukochanej. Wręcza Teresinie zaręczynowy pierścionek; matka musi wreszcie zgodzić się na ich małżeństwo. Mnich Fra Ambrosio błogosławi młodą parę. Urażeni Peppo i Giacomo próbują poróżnić narzeczonych, wskazując Teresinie młodą Giovaninę jako rywalkę. Ale młodzi pragną być sami: Gennaro zaprasza ukochaną do łodzi i oboje odbijają od brzegu przy dźwiękach gitary, którą Teresina zabiera z sobą. Tymczasem na placu popisują się śpiewak Pascarillo i kukiełki mistrza Carlino. Nagle zrywa się burza, wicher przewraca rozkołysaną łódź. Rybacy spieszą rozbitkom na pomoc; udaje im się wyciągnąć z wody tylko Gennara. Przeklęty przez wszystkich jako sprawca śmierci Teresiny, młody rybak pozostaje sam na nabrzeżu. Klęka przed figurą Madonny i błaga o pomoc. Zbliża się Fra Ambrosio i wręcza młodzieńcowi amulet z jej wizerunkiem. Radzi udać się na poszukiwanie ukochanej.
Akt II. Lazurowa Grota na wyspie Capri. Duch morza Golfo przywołuje Trytony, które przynoszą mu wyłowione z morskiego dna skarby z zatopionych okrętów. Przybywają też Najady, wioząc na muszli martwą Teresinę. Zachwycony jej urodą Golfo przywraca dziewczynie życie, a pragnąc zatrzymać ją na zawsze, zamienia w Najadę. Z tą chwilą Teresina zapomina o życiu na ziemi. Najady tańczą i stroją ją w klejnoty, a Golfo wyznaje miłość. Lecz Teresina pozostaje obojętna. Do brzegu groty dobija łódź. To Gennaro szuka narzeczonej. Znajduje jej gitarę, uderza w struny, a potężne echo wstrząsa ścianami groty, w której błyskają płomienie. Otaczają go kuszące Najady, lecz Gennaro wciąż przyzywa Teresinę. Dziewczyna nie poznaje go jednak, dopiero cudowny amulet przywraca jej pamięć. Rozgniewany Golfo rozkazuje Najadom uprowadzić Teresinę, a Trytonom roztrzaskać rybaka o skały. Ale znów ratuje ich amulet, którego sile muszą ulec morskie istoty. W końcu Teresina i Gennaro opuszczają Grotę, obdarowani przez Najady klejnotami.
Akt III. Most przy Monte Virgine koło Neapolu. Na środkowym filarze znajduje się wizerunek Madonny, przed którym zatrzymuje się procesja pielgrzymów. Są wśród nich Giacomo i Peppo, którzy opowiadają, jakoby Teresinę uprowadziły złe duchy. Nagle ku zdziwieniu zebranych ukazuje się żywa Teresina z matką i narzeczonym. Tłum, przekonany, że jej ocalenie jest sprawą nieczystych mocy, rozdziela młodą parę. Wtedy Fra Ambrosio ogłasza, że Teresinę uratowała Madonna, i błogosławi narzeczonych. Zabobonny strach ustępuje miejsca ogólnej radości, rozpoczynają się wesołe tańce (pas de deux Teresiny i Gennara, finałowa tarantela).
"Napoli" to najpopularniejszy ze starych baletów duńskich, które zachowały się w repertuarze Królewskiego Baletu do naszych czasów. Stanowi on również znakomity przykład stylu A. Bournonville'a, który, w przeciwieństwie do twórców paryskiego baletu romantycznego, unikał afektacji i przesadnego sentymentalizmu, podkreślał świat realny, umieszczając intrygę libretta w określonym kraju, na tle miejscowych obyczajów, zabaw i rozrywek, do czego skłaniało go szczególne zainteresowanie folklorem różnych narodów. Wprowadzał więc do swych baletów tańce ludowe i charakterystyczne z przewagą popisów męskich. W "Napoli" środkowy obraz w Lazurowej Grocie ma również, mimo swej fantastyki, mocno zarysowany realny konflikt dramatyczny. Muzykę, dostosowaną do stylu baletowego romantyzmu, wzbogaconą naiwną stylizacją włoskich motywów ludowych, napisało czterech kompozytorów duńskich: akt I - H. Paulli i E. Helsted, akt II - N.W. Gade, akt III - H.Ch. Lumbye. Finałowe divertissement z III aktu wystawiane jest obecnie w rekonstrukcji H. Brenaa jako oddzielny obrazek baletowy; pokazane było w Polsce przez Kongelige Danske Ballet w czasie jego występów w marcu 1967. Obrazek ten wystawił też w 1954 w Londynie dla Festival Ballet H. Lander, w obs. T. Lander (Teresina) i O. Briansky (Gennaro); zespół ten zaprezentował go w Polsce w czasie swych występów w październiku 1963. Divertissement to wystawił też w tradycyjnym układzie H. Brenaa w 1974 z American Ballet Theatre w Nowym Jorku. W całości natomiast zrealizowali "Napoli" wg Bournonville'a: E.-M. von Rosen, sc. A. Fridericia w 1971 w Goteborgu, 1982 w Malmó, w obs. M. Ukielska i M. Gniewaszewski, 1982 w Teatrze im. Kirowa w Leningradzie oraz P. Schaufuss, sc. D. Walker w Toronto 10 XI 1981, National Ballet of Canada, w obs. V. Tenant i P. Schaufuss.
Kongclige Danske Ballet ze szczególną pieczołowitością konserwuje swój tradycyjny repertuar, w skład którego wchodzą również trzy inne balety duńskie:
Kaprysy Kupidyna i Baletmistrza (Amors og Balleimesterns Luner), balet komiczny w 1 akcie, libr. i chor. V. Galeotti, muz. J. Lolle, Kopenhaga 31 X 1786. Zakochane pary różnych narodowości stają przed Kupidynem, który ma je połączyć; lecz psotny bożek każe swym kapłanom porozdzielać kochanków i zawiązać im oczy, po czym łączy nowe pary według własnej fantazji. Balet ten wystawił też H. Lander w Operze Paryskiej 27 V 1952, sc. R. Chapelain-Midy.
Jednoaktowy balet Święto kwiatów w Genzano (Blomsterfesten i Genzano), muz. E. Helsted i H. Paulli, chor. A. Bournonville, sc. Ch.F. Christensen, Kopenhaga 19 XII 1958. Balet ten był również często wznawiany i przekazywany przez choreografów duńskich innym zespołom: np. przez E.-M. von Rosen Teatrowi Małemu w Leningradzie 30 IX 1976 i Moskiewskiemu Baletowi Klasycznemu 23 VIII 1978.
Konserwatorium (Konserwatoriet eller et avisfieri), balet w 2 aktach, libr. i chor. Augustę Bournonville, muz. H. Paulli, Kopenhaga 6 V 1849; błaha intryga miłosna rozgrywająca się wśród uczniów szkoły baletowej. Obecnie wystawiana jest jednoaktowa wersja H. Landera i V. Borchsenius (wg Bournonville'a) z 1941, ujęta w formę popisowej lekcji tańca klasycznego.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997