Komedia liryczna w 3 aktach; libretto: Arrigo Boito, wg "Wesołych kumoszek z Windsoru" i "Henryka IV" Williama Szekspira.
Prapremiera: Mediolan 9 II 1893.
Premiera polska: Lwów 1930.
Osoby: Sir John Falstaff - baryton; Bardolf i Pistol, jego pachołkowie - tenor i bas; pan Ford - baryton; pani Alicja Ford - sopran; Anusia, ich córka - sopran; pani Meg Page - mezzosopran; pani Quickly - mezzosopran; Fenton - tenor; doktor Kajus - tenor; paź Robin, oberżysta - role nieme; mieszczanie, służba Forda, maski.
Akcja rozgrywa się w Windsorze za czasów Henryka IV (1399-1413).
Akt I. Odsłona 1. W oberży "Pod Podwiązką" siedzi nad kuflem piwa Sir John Falstaff. Lubi on dobrze zjeść i wypić, a tymczasem jego sakiewka jest pusta. Pisze więc dwa jednakowo brzmiące listy z oświadczynami miłosnymi do pani Alicji Ford i do pani Meg Page, spodziewając się, że uda mu się wzbudzić miłość obu dam i że obie - nie wiedząc nawzajem o sobie - wyprowadzą go z materialnych kłopotów. Wtem wpada do oberży doktor Kajus, srodze oburzony tym, że Falstaff poprzedniego dnia pobił jego służących i na śmierć zajeździł jego konia. Falstaff flegmatycznie zaprzecza wszystkiemu, a po odejściu doktora wzywa swych pachołków, Bardolfa i Pistola, do odniesienia obu listów. Ci jednak odmawiają, utrzymując, że jest to postępowanie niehonorowe. Rozgniewany Falstaff wygłasza do nich dłuższą przemowę, z której wynika, że honor jest pojęciem pozbawionym sensu, bo jeszcze nikt do tej pory od niego nie utył (monolog "L`onore! Ladri!"), po czym wypędza nieposłusznych pachołków, zaś listy każe odnieść paziowi Robinowi.
Odsłona 2. Do pani Alicji Ford przybyła właśnie jej przyjaciółka, pani Meg Page, aby jej pokazać list otrzymany od Falstaffa. Okazuje się wnet, że pani Ford otrzymała list identycznej treści. Na pół rozgniewane, na pół ubawione, obie damy postanawiają przy pomocy trzeciej "kumoszki", wszędobylskiej pani Quickly, zemścić się na swym niewczesnym adoratorze.
Przybywa doktor Kajus i opowiada swoją przeprawę z Falstaffem; zjawia się następnie Fenton, młody amant Anusi, a także Bardolf i Pistol, którzy w tajemnicy zwierzają panu Ford niecne zamiary swego chlebodawcy. Tak więc i kobiety, i mężczyźni spiskują przeciwko Falstaffowi, nie wiedząc nawzajem o tym, gdyż jedna strona przed drugą nie zdradza swych planów.
Akt II. Odsłona 1. Falstaff jak zwykle siedzi w gospodzie i pije. Nadchodzą Bardolf i Pistol, prosząc o przyjęcie na powrót do służby, i jednocześnie anonsują wizytę pewnej damy. Jest to pani Quickly, która zgodnie z ułożonym planem zaprasza Falstaffa w imieniu Alicji Ford na schadzkę. W chwilę po jej wyjściu Bardolf i Pistol wprowadzają znów do Falstaffa nieznanego mężczyznę, który przedstawiając się jako "pan Fontana", błaga Falstaffa o pomoc w swych daremnych zabiegach miłosnych skierowanych ku pani Ford, obiecując mu za to sporych rozmiarów kieskę ze złotem. Falstaff opowiada Fontanie, że właśnie dziś ma schadzkę z panią Ford, nie przeczuwając, że ów Fontana to nie kto inny, lecz sam pan Ford, który przybył tu w przebraniu dla zbadania sprawy, a obecnie jest przekonany, że żona istotnie zamierza go zdradzić (monolog Forda "E sogno?").
Odsłona 2. W mieszkaniu Fordów pani Quickly zdaje relację ze swej wizyty u Falstaffa. Pani Ford pociesza Anusię, która skarży się, że ojciec chce ją koniecznie wydać za doktora Kajusa. Wszyscy ukrywają się i wkrótce pojawia się Falstaff. Zastaje Alicję Ford rozmarzoną, z lutnią w dłoni, jest więc już pewien sukcesu. Zaloty jego jednak przerywa pani Quickly, która wbiega i oznajmia wizytę pani Page. Falstaff, ukrywszy się za zasłoną, słyszy, jak pani Page opowiada, że Ford coś podejrzewa i jest nieprzytomny z zazdrości. Po chwili istotnie wpada Ford, a z nim razem doktor Kajus, Fenton, Pistol i Bardolf oraz kilku jeszcze przyjaciół. Kiedy zazdrosny małżonek szukając Falstaffa pobiegł do dalszych pokojów, obie przyjaciółki ukrywają pośpiesznie Falstaffa w koszu do bielizny. Biegający po całym domu Ford słyszy nagle zza zasłony odgłos pocałunku. Wściekły pędzi tam, lecz zamiast żony i Falstaffa znajduje Anusię i Fentona. Wyrzuca więc młodzieńca za drzwi, sam zaś biegnie dalej szukać Falstaffa. Wówczas służba bierze kosz, w którym ukrył się Falstaff, i wrzuca go do strumienia, gdzie pierze się bieliznę.
Akt III. Odsłona 1. Falstaff, popijając wino na ławce przed gospodą, rozmyśla nad swą niefortunną przygodą (monolog "Ehi! Taverniere!"). Padł ofiarą złośliwego figla, a jednak znów daje wiarę słowom pani Quickly, która w imieniu Alicji Ford zaprasza go na schadzkę - tym razem o północy pod wielkim dębem w windsorskim parku. Jednak plany wesołych kumoszek zostały częściowo podsłuchane przez mężczyzn, którzy postanawiają również zjawić się tam, aby dać nauczkę Falstaffowi, a zarazem pod osłoną nocy oddać Anusię za żonę doktorowi Kajusowi. Na szczęście i ich plany z kolei podsłuchała wścibska pani Quickly.
Odsłona 2. W parku windsorskim zapadła już noc. Fenton śpiewa pieśń miłosną ("Dal labro il canto"), wzywając Anusię, która zjawia się w przebraniu królowej elfów - Tytanii. Z kolei pani Ford przebiera Fentona tak, jak według planu Forda ma być przebrany doktor Kajus, a w suknie Anusi ubiera - pachołka Bardolfa. Bije północ - pod dębem zjawia się Falstaff. Alicja zbliża się do niego, lecz znów nie ma rycerz zbyt wiele czasu na konkury, bo oto wbiega Meg Page wołając, że zbliżają się złośliwe duchy. Obie kobiety uciekają, a po chwili zjawia się przebrana Anusia w otoczeniu orszaku elfów (pieśń z chórem "Sul fil d'un soffio d'etesio") i psotne duszki rzucają się na przestraszonego Falstaffa, szarpiąc go i bijąc bez miłosierdzia. Dopiero gdy wymęczony Falstaff poczyna błagać o przebaczenie, odstępują go, stwierdzając, że za swą zuchwałość otrzymał już dostateczną nauczkę. Zjawiają się mężczyźni oraz dwie pary narzeczonych. Okazuje się, że pan Ford w ciemności pobłogosławił swą córkę i Fentona, musi więc teraz dać zezwolenie na ich ślub, zaś kobieta, którą prowadzi pod rękę doktor Kajus, okazuje się... przebranym pachołkiem Bardolfem. Opera kończy się pogodnym zbiorowym finałem.
Na przestrzeni całej kariery artystycznej raz tylko - i to u schyłku życia - zajął się Verdi komedią muzyczną. Jednak ta jego ostatnia opera - "Falstaff" - stała się prawdziwym arcydziełem muzycznego humoru. "Falstaff" ma charakter raczej kameralny; rola chóru jest niewielka, nieporównanym mistrzostwem natomiast odznaczają się sceny zespołowe, jak duet Forda i Falstaffa czy kwartet żeński w II akcie. Całość dzieła odznacza się wielką subtelnością środków muzycznego wyrazu, iskrzy się przy tym nieprzerwanie wesołością i humorem, nie zniżając się jednak nigdy do płytkich efektów muzycznej farsy. Sam kompozytor nazwał "Falstaffa" "komedią liryczną", i ta nazwa najlepiej określa charakter dzieła, które, wystawione po raz pierwszy w mediolańskiej La Scali ze słynnym Victorem Maurelem w tytułowej roli, prędko zyskało sobie sławę i uznane zostało przez świat muzyczny za najdoskonalszą obok "Otella" operę Verdiego.
Miejsce szeroko rozwiniętej, przesyconej romantyzmem melodyki poprzednich oper Verdiego zajmują tu drobne zazębiające się motywy; dominuje styl deklamacyjny (tzw. parlando), tylko w kilku momentach spotykamy liryczną kantylenę (pieśń Fentona, pieśń Tytanii). Te cechy stylistyczne, a przy tym bogactwo kontrapunktycznych kombinacji (świetna fuga w finale), barwność i wyjątkowa finezja orkiestracji - pozwalają traktować dzieło nie tyle jako ostatni etap w rozwoju stylu romantycznej opery Verdiego, ile raczej jako jedno z ogniw pośrednich między komedią muzyczną Mozarta i Ravela. Libretto "Falstaffa" zbliżone jest bardzo do "Wesołych kumoszek z Windsoru" Nicolaia; bo też obydwie opery osnute zostały na tle tej samej komedii Szekspira, z tym jednak, że Boito włączył do swego libretta także niektóre motywy z Szekspirowskiego "Henryka IV". W centrum znajduje się tu nie intryga dwóch pań, ale zgodnie z tytułem opery - kapitalna postać rycerza Falstaffa, ukazana w sposób znacznie pełniejszy niż w operze Nicolaia; elementy poboczne zostały natomiast znacznie ograniczone, przez co uzyskał Boito większą zwartość akcji.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie
