Komedia baletowa w 3 obrazach. Libretto: Artur Marya Swinarski, wg komedii Piotra Baryki; muzyka: Grażyna Bacewicz; choreografia: Stanisław Miszczyk; scenografia: Stanisław Jarocki.
Prapremiera: Poznań 25 VII 1954, Opera im. S. Moniuszki.
Osoby: Kazek, wiejski chłopak - Ryszard Radek; Zosia, wiejska dziewczyna, ukochana Kazka - Teresa Kujawa; Błażek, zalotnik Zosi - Zdzisław Walczak; Dama Romansowa - Bożena Puchalska; dwaj kawalerowie, karczmarz, lekarz, pomocnicy lekarza, kuchciki, pasterki i pasterze, młodzież wiejska, lokaje.
Rzecz dzieje się za czasów Stanisława Augusta, na wsi w okolicach Opoczna.
Obraz 1. Przed karczmą. W niedzielne popołudnie przy stołach siedzą wiejskie baby i starzy chłopi, młodzież tańczy (oberek opoczyński). Rej wiodą Zosia i zakochany w niej Kazek, zazdrosny o Błażka, który zaleca się do jego dziewczyny. Między chłopcami dochodzi do gwałtownej sprzeczki. Gdy młodzież rozchodzi się, do opuszczonego Kazka zbliżają się stare baby (kujawiak) i udając litość, poją go gorzałką. Pijany Kazek pada pod stół. Przy dźwiękach walca wkracza Dama Romansowa z dwoma kawalerami. Spostrzegają śpiącego Kazka, naradzają się, po czym jeden z kawalerów przyzywa lokajów z lektyką, w której umieszczają nieprzytomnego Kazka i wynoszą. Wraca młodzież (polka tramblanka). Zaniepokojona Zosia odpycha natrętnego Błażka, szuka swego chłopca, lecz znajduje tylko jego kapelusz.
Obraz 2. Sypialnia w pałacu. Na łóżku pod baldachimem leży uśpiony Kazek, ubrany w jedwabie i koronki. Jego zdziwienie po przebudzeniu obserwują zza parawanu dwaj kawalerowie. Widząc ich odbicie w lustrze, Kazek usiłuje ich złapać. Po krótkiej gonitwie między parawanami kawalerowie uciekają. Wchodzi teraz lekarz z pomocnikami, bada osłupiałego Kazka. Następnie wkracza kucharz w otoczeniu kuchcików i lokajów niosących różne smakołyki, które Kazek z apetytem pochłania. Wreszcie zjawiają się krawiec i fryzjer, stroją i czeszą Kazka, ubierają go we wspaniałe szaty i perukę. Gdy tak wystrojony chłopiec zostaje usadowiony w fotelu, jakby na powitanie przy dźwiękach poloneza wkracza korowód dam z Damą Romansową na czele. Dama zaprasza Kazka do tańca i cały orszak wychodzi do ogrodu.
Obraz 3. Park przed pałacem. Z pałacu wychodzi do ogrodu dworskie towarzystwo w polonezowym orszaku, by przyglądać się przedstawieniu: pasterki i pasterze tańczą gaillardę, następnie całe towarzystwo bawi się w "ślepą babkę" (passepied). Dama Romansowa udaje zakochaną w Kazku, który ją szczypie i poklepuje, ku uciesze dam i kawalerów. Nagle za krzakami ukazuje się Zosia. Kazek, biegnąc za Damą Romansową, zderza się z Zosią, i to go otrzeźwia. Pojmuje, że padł ofiarą złośliwego figla. Postanawia więc zagrać komedię i nie dać się ośmieszyć. Z dumną, wyniosłą miną każe kawalerom całować się w rękę, a wobec Damy Romansowej staje się coraz bardziej agresywny i poufały. Gdy towarzystwo dworskie tańczy menueta, chłopiec wplata mazurowe kroki i hołubce, a wkrótce menuet przechodzi w mazura o coraz szybszym tempie. Wszyscy słaniają się ze zmęczenia, lecz Kazek kułakami popędza kawalerów. Wreszcie Dama Romansowa mdleje. Wtedy Kazek zrzuca bogaty strój i wybiega razem z Zosią.
Balet "Z chłopa król" osnuty jest na znanej niemal w całej literaturze europejskiej historyjce o figlarzach, którzy przebierają pijanego chłopa za króla i drwią z niego. Autor libretta posłużył się polską jej wersją, spisaną przez P. Barykę w 1637, rozszerzając jej wątek i wzbogacając go nowymi sytuacjami scenicznymi. Charakterystyka obu środowisk, chłopskiego i dworskiego, zawarta jest także w muzyce, która w stylizowane formy tańców towarzyskich z XVII i XVIII w. wplata polskie motywy ludowe. Sceny zaś ludowe oparte są na stylizacji melodii tanecznych z regionu opoczyńskiego.
Druga premiera baletu "Z chłopa król" odbyła się w Operze Wrocławskiej 20 XII 1980, chor. T. Kujawa, sc. J. Napiórkowski, w obs. F. Knapik (Kazek), W. Poźniak (Zosia), E. Lewandowska (Hrabina) i Z. Owczarzak (Pasterz).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie