Osoby

DÜRR-DURSKI Jan, ur. 3 lutego 1902, Bogumiłowice (koło Tarnowa) – zm. 20 kwietnia 1969, Warszawa; przed 1939 używał nazwiska Dürr.

Historyk literatury, edytor. Badacz teatru staropolskiego (zwłaszcza renesansu i baroku) i wydawca listów Stanisława Wyspiańskiego. Miłośnik taternictwa. Zastosował i upowszechnił w polskim piśmiennictwie naukowym pojęcie manieryzmu.

Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1921-1925, a dyplom uzyskał pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego. Debiutował w 1923 studium Lata uniwersyteckie Wyspiańskiego, opublikowanym w „Przeglądzie Warszawskim” (nr 27, ciąg dalszy: 1924, nr 37). W 1928 doktoryzował się na podstawie pracy „Studia o Wyspiańskim” (promotorem był I. Chrzanowski). Następnie przez kilka lat pracował jako nauczyciel gimnazjalny (kolejno w Chrzanowie, Tarnowie, Krakowie, a od 1932 w Warszawie). Studia i materiały dotyczące Stanisława Wyspiańskiego ogłaszał w „Ruchu Literackim” (1926-1932) i „Kurierze Literacko-Naukowym” (1932-1938). Przygotowywał edycję korespondencji S. Wyspiańskiego, ale nakład uległ zniszczeniu po wybuchu II wojny światowej. W 1939 został współpracownikiem Komisji Historii Literatury Polskiej PAU. Czas okupacji spędził w Warszawie i brał czynny udział w organizowaniu tajnego nauczania. Po wojnie ponownie uczył w Gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego i równocześnie zajmował się pracą naukową. Prowadził badania nad dramatem renesansowym, literaturą XVII wieku i literaturą ludową. Od 1949 pracował jako zastępca profesora na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie wykładał głównie historię literatury staropolskiej i barokowej. W 1954 został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Zakładu Literatury Staropolskiej, a od 1955 kierował Katedrą Literatury Polskiej. Był członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. Ogłaszał rozprawy w „Pamiętniku Literackim”, „Pamiętniku Teatralnym”, „Zeszytach Naukowych Uniwersytetu Łódzkiego”, „Przeglądzie Humanistycznym”, a od 1960, kiedy objął funkcję redaktora naczelnego „Prac Polonistycznych” – głównie w tym roczniku. W 1957 został członkiem Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich PAN.

Zainteresowania Jana Dürr-Durskiego renesansem, manieryzmem i barokiem zaowocowały prawdziwie interesującymi ustaleniami i odkryciami w badaniach teatru oraz tekstów dramatycznych wymienionych okresów. Z jego dorobku na szczególną uwagę teatrologów zasługują trzy artykuły.

W obszernym studium i komentarzu do anonimowego utworu dramatycznego z XVI w. badacz opracował jeden z pozostawionych w kopiach Ludwika Bernackiego tekst pt. Misterna personata po wyjściu Szwedów z Polski na gody odprawowana. Główne tezy edytora to np. uznanie utworu za augustiański, wywodzący się z ziem małopolskich. Dramat powstał po wojnie polsko-szwedzkiej w 1655-1657 i zawiera dużo elementów narodowo-plebejskich. Autorstwo zostało przypisane Honoratowi Górnemu i Jan Dürr-Durski zaprezentował rzeczowo przygotowane argumenty, które skutecznie wspierały postawione przez niego tezy.

Z kolei w artykule O mieszczańskim teatrze renesansowym w Polsce autor charakteryzuje sytuację szesnastowiecznych miast i prezentuje ogólny opis wczesnego repertuaru mieszczańskiego teatru szkolnego z programem humanistycznym. Następnie bliżej omawia Komedię o mięsopuście, Sąd Parysa i Tragedię żebraczą. Cenną nowością są wydobyte z archiwaliów wieluńskich zapiski o komediach grywanych tam w latach 1589, 1591 i 1594 pod kierownictwem (reżyserią) miejscowych bakałarzy. Oznacza to poświadczone istnienie teatru mieszczańskiego także poza ośrodkami wielkomiejskimi.

Natomiast w artykule przedstawiającym Twórczość Wacława Potockiego w okresie działalności obywatelskiej w roli podstarościego i sędziego bieckiego autor omówił m.in. Dialog o Zmartwychwstaniu Pańskim, który wykazuje podobieństwa z Dialogus de Resurrectione, choć – jak się okazuje – Potocki posługuje się konwencją obcą misterium rezurekcyjnemu. Chrystus ukazuje się tu raz, w trzecim akcie, co odpowiada bardziej widowiskom parafialnym, bo u jezuitów byłoby to nie do pomyślenia. W okresie baroku na polskiej scenie jezuickiej wyeliminowanie osoby Chrystusa było zabiegiem świadomym i wynikało ze zmienionej struktury dialogów wielkotygodniowych, co w zakonie respektowano szczególnie skrupulatnie. Jednak wcześniej, w innych krajach, jak np. we Włoszech (tragedia Stefano Tuccio, Christus index, Rzym 1573) czy w dramatach paschalnych odgrywanych w jezuickich zakonach Austrii i Niemczech (np. w Monachium w latach 1552-1571) postać Chrystusa pojawiała się już na scenie.

Na osobną uwagę zasługuje wkład Jana Dürr-Durskiego w badania nad dorobkiem Stanisława Wyspiańskiego. Warto podkreślić zwłaszcza jego udział w pomnikowym opracowaniu listów młodopolskiego artysty, które w latach 1979-1998 przygotowywała do druku Maria Rydlowa.

Bibliografia

Teatralia

• Nieznana karta z życia St. Wyspiańskiego, „Przegląd Warszawski” 1925, z. 50;
• Zapomniane autografy Wyspiańskiego w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 1926;
• Stanisława Wyspiańskiego „Sędziowie”, Warszawa 1939;
• Wstęp [i komentarz do anonimowego utworu dramatycznego z XVI w.:]. Motywy społeczno-polityczne w „Misternej Personacie”. Honorat Górny i teatr augustiański w drugiej połowie w. XVII. Oprawa sceniczna misteriów, „Pamiętnik Teatralny” 1952, z. 1 [polemika z ustaleniami J.D.-D. – zob.: Tadeusz Witczak, Historia dramatu i teatru staropolskiego do roku 1750 w publikacjach powojennych, „Pamiętnik Teatralny” 1954, z. 2];
• O mieszczańskim teatrze renesansowym w Polsce, „Pamiętnik Literacki” 1953, z. 3;
• Twórczość Wacława Potockiego w okresie działalności obywatelskiej w roli podstarościego i sędziego bieckiego, [w:] Studia historyczne, red. Roman Kaleta, Wrocław 1963;
• Jak powstała polska szopka betlejemska? [w:] Literatura, komparatystyka, folklor, Warszawa 1968.

Prace edytorskie

• Korespondencja Stanisława Wyspiańskiego, t. 1-4. Oprac. J.D.-D. (t. 1, 4) i L. Płoszewski, Warszawa 1939 (nakład uległ zniszczeniu w czasie wojny, ocalały jedynie egzemplarze korektowe, które wykorzystane zostały przez Marię Rydlową, gdy w jej opracowaniu od 1979 ukazywać się zaczęły w Krakowie kolejne tomy Listów zebranych S. Wyspiańskiego);
• Antitemiusz. Jezuicki dramat szkolny. Z rękopisu Biblioteki w Uppsali wydał J.D.-D., przeł. [z łaciny] L. Joachimowicz, tekst oryginalny oprac. i opatrzyła komentarzem L. Winniczuk, Warszawa 1957.

Ponadto

• Arianie polscy w świetle własnej poezji. Zarys ideologii i wybór wierszy, Warszawa 1948;
• J. A. Morsztyn, Wybór poezji, Warszawa 1949;
• Literatura polska wieku XVII, Warszawa 1950;
• W. Potocki, Pisma wybrane, t. 1-2, Warszawa 1953;
• Z. Morsztyn, Muza domowa. Wydanie krytyczne spuścizny poetyckiej, t. 1-2, Warszawa 1954;
• D. Naborowski, Poezje, Warszawa 1961;
• Daniel Naborowski. Monografia z dziejów manieryzmu i baroku w Polsce, Łódź 1966, Od manieryzmu do baroku, „Przegląd Humanistyczny” 1971, nr 1, s. 1-17.

Milan Lesiak