Osoby

SZYMANOWSKI Marcin Stanisław
(przed 10 listopada 1775 Poznań – 13 października 1830 Warszawa),

aktor, śpiewak.

Był synem Józefa i Marianny Szymanowskich, mężem Rozalii Szymanowskiej, ojcem Wojciecha Szymanowskiego. Do szkoły uczęszczał w Poznaniu, następnie służył w artylerii koronnej. 24 lipca 1797 (data niepewna) debiutował w Poznaniu podczas występów zespołu Agnieszki i Tomasza Truskolaskich w małej partii operowej Swata (Wdzięczni poddani panu); wkrótce wystąpił i w dużej roli dramatycznej, Clarendona (Eugenia). Odtąd stale grywał role pierwszych amantów w tragediach i dramatach w teatrze warszawskim, początkowo pod kierunkiem Agnieszki Truskolaskiej, a od 1799 – Wojciecha Bogusławskiego. W 1814 ustąpił z teatru poróżniony z nowym dyrektorem Ludwikiem Osińskim o wysokość gaży, ale w grudniu tego roku powrócił na scenę. Nie odzyskał jednak dawniejszej pozycji, ponieważ Osiński zaangażował do ról amantów i bohaterów Ignacego Werowskiego. Wielokrotnie uczestniczył w wyjazdach zespołu warszawskiego, m.in. do Kalisza, Poznania, Płocka i Gdańska. Od 24 lutego 1826 do 1 lipca 1827 był członkiem dziesięcioosobowego komitetu, który kierował wówczas zrzeszeniem aktorów. Po raz ostatni wystąpił 2 września 1830 w roli Don Francesca (Precjoza). Kazimierz Władysław Wójcicki opisał jego warunki zewnętrzne: „Wzrost średni, odpowiednia tusza, wymowa dźwięczna, pełna i wyrazista, twarz przyjemna, układ cały przyzwoity, naturalny i poważny”. Jan Tomasz Seweryn Jasiński chwalił „głos czysty, metaliczny, rzewny, pełen ognia, słodki, gwałtowny, jego naturalność, pojęcie głębokie, odtwarzanie zdumiewające charakterów”. Iksowie jednak zarzucali mu, że w każdej jego roli „zawsze jedne poruszenia, tenże sam chód, też same wypogodzone czoło i łaskawości pełne, zimność krwi nieporuszona, ten sam wyraz twarzy, ten sam głos mowy, też jesta”. Początkowo występował niemal we wszystkich rodzajach sztuk, także w dramatach i komediach, z czasem wyspecjalizował się w rolach tragicznych podtrzymując z Józefą Ledóchowską cały ówczesny „wielki repertuar”. Od 1816 zaczął przejmować role ojców szlachetnych, kapłanów itp. nie rezygnując jednak do końca życia z niektórych ról dawniejszych. Grał m.in. role tytułowe w Bewerleyu, Otellu, Hamlecie, Makbecie, Glińskim oraz Abellina (Abellino, wielki bandyta wenecki), Don Pedra (Inez de Castro), Eginharda (Johanna z Montfaucon), Młodego Horacjusza (Horacjusze), Antoniusza (Oktawia), Karola Moora (Zbójcy), Rodryga (Cyd), Egista (Meropa), Walgierza (Heligunda), Joada (Atalia), Przemysława (Ludgarda). Przetłumaczył kilka utworów dramatycznych, jak np. Kobieta w trzech postaciach, czyli Rokoszanie, Nieproszeni goście, Piotr Wielki i Karol XII. Ożeniony z aktorką Rozalią Szymanowską, był założycielem znanej i zasłużonej rodziny aktorskiej.

Bibliografia

Dąbrowski: Aktorowie; Grot: Dzieje sceny w Poznaniu (il.); Recenzje Iksów; Szwankowski: Teatr Bogusławskiego (il.); Wójcicki: Powązki I; Kur. warsz. 1830 nr 276; Pani. teatr. 1961 z. 1 (E. Szwankowski); Chomiński; Jasiński; Krogulski.

Ikonografia

J. Gładysz: Sz. jako Jagiełło (Jagiełło w Tenczynie). olej, ok. 1821 -MNPoznań; J. Gładysz: Sz. jako Jagiełło (Jagiełło w Tenczynie), olej, ok. 1821 – MNWarszawa (Wilanów); NN: Sz. jako Jan Grudczyński, lit., L.A. Dmuszewski: Dzieła dramatyczne, t. VIII, Wrocław 1823; J. Frey, J. Ligber: Sz. jako Zygmunt August (Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego), miedzioryt, repr. fot. zb. S. Dąbrowskiego [oryginał dostępny w wersji cyfrowej – red.].

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.