Aleksander Podwyszyński
PODWYSZYŃSKI Aleksander Karol (17 XII 1846 Rzeszów - 17 VI 1887 Lwów), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był mężem -> Emilii P. Uczęszczał do gimn. w Rzeszowie. Brał udział w powstaniu styczniowym w oddziale D. Czachowskiego. Debiutował w 1865 w zespole K. Łobojki w Rzeszowie. Od 1865 do ok. 1868 występował w Łodzi w zespole F. Sellina, w 1869 w Siedlcach u K. Sulikowskiego, w 1870-71 w Kaliszu u A. Trapszy, w 1871 w Toruniu, Bydgoszczy i Pleszewie u M. Stengla, w sez. 1871/72 w Poznaniu u S. Dobrzańskiego. W 1872-74 należał do zespołu t. lwow., a od 1 IX 1874 do lata 1877 t. krak., gdzie od 1876 był też reżyserem. W lecie 1877 występował w warsz. t. ogr. Belle Vue, a od października 1877 do kwietnia 1878 w t. pozn., z którego zespołem był również w 1878 w Piotrkowie i warsz. t. ogr. Alhambra. Od września 1878 do maja 1882 występował znowu we Lwowie, w lecie 1882 w warsz. t. ogr. Nowy Świat. Jesienią 1882 objął dyr. t. pozn. i "sformował towarzystwo do dramatu, komedii oraz do opery i operetki" (W. Koryzna). Przed rozpoczęciem sezonu dał w październiku 1882 ze swoim zespołem dwa występy w Aleksandrowie Kujawskim. Przedstawienia w Poznaniu rozpoczęły się 22 X 1882, a zakończyły (z powodu trudności finansowych) 17 III 1883. Wystawił tu m.in. po raz pierwszy "Norę" oraz "Halkę". 31 I i 1 II 1883 zespół pozn. dał dwa przedstawienia w Gnieźnie. Po zakończeniu dyr. P. wyjechał do Krakowa. Występował tu od 2 IV do 17 V 1883. W lecie tego roku występował i reżyserował w warsz. t. ogr. Alhambra i Nowy Świat. Od jesieni 1883 do 29 III 1885 należał do zespołu t. krak., a od 1 VI 1885 prowadził przez pewien czas "działówkę" w warsz. t. ogr. Nowy Świat. W styczniu 1886 znowu zaangażował się na stanowisko reżysera i kierownika artyst. t. krak. i pozostał tam do końca sezonu. Choroba zmusiła go następnie do ustąpienia ze sceny. Jego lwowscy koledzy-aktorzy dali dwukrotnie (w październiku 1886 i maju 1887) przedstawienia na jego dochód.
Wg J. Błeszyńskiego "pomimo niezbyt szczęśliwych warunków, bo wzrost mały i niewymawianie litery r było mu niepospolitą przeszkodą w jego zawodzie, sięgał on w najwyższe sfery sztuki dramatycznej". S. Koźmian pisał, że P. "jest artystą, który rozumem zastępuje niemal wszystkie fizyczne warunki, na których mu zbywa. Rzadko kiedy gra źle, a ma role, w których musi zwrócić na siebie uwagę każdego znawcy". Powodzenie zawdzięczał przede wszystkim dużej inteligencji i niezwykłej pamięci, a także pewnemu specyficznemu komizmowi. Najlepsze jego role to m.in. Nowowiejski ("Przed ślubem"), Rejent ("Zemsta"), Bajdalski ("Pan Damazy"), Dziadunio ("Dzieciaki"), Zborowski ("Halszka z Ostroga"), Pagatowicz ("Grube ryby"), Gubernator ("Malek"). Specjalnością jego były role Żydów, m.in. Mendel ("Emigracja chłopska"), Aron ("Żydzi"). Z mniejszym powodzeniem grywał role dram., m.in. Franciszka Moora ("Zbójcy"). Tłumaczył wiele dramatów z języka franc. i niem., m.in. "Dwie sieroty" i "Daniszewy".
Bibl.: Błeszyński: Glikson s. 11, 15, 19-20; Estreicher: Teatra; Filler: Melpomena; Got: Teatr Koźmiana; Koryzna I s. 122, 139, 141, 150-153; Koźmian: Teatr (il.); Pepłowski: Teatr we Lwowie I, II; Scena pol. w Łodzi s. 12; Afisz teatr. 1968/69 nr 42;EMTA1884 nr 60, 1887 nr 195; Kur. warsz. 1887 nr 168; Tyg. ilustr. 1887 nr 94 (il.); Afisze, IS PAN; Mika.
Ikon.: Fot. pryw. - MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
