Salomea Palińska
PALIŃSKA Salomea, zamężna Kenigowa (23 III 1831 k. Kowna - 12 X 1873 Warszawa), aktorka. Była córką Józefa i Teodory P., siostrą -> Heleny Szymańskiej. Wychowywała się w Wilnie, w 1847 przyjechała do Warszawy. Gry aktorskiej uczyła się początkowo u L. Halpertowej, potem w warsz. Szkole Dramatycznej. Debiutowała w t. warsz. 17 III 1850 we fragm. roli Celiny ("Lwy i lwice") w quodlibecie "Nowy Teatr". Zaangażowana, otrzymała jednak dymisję po upływie pierwszego sezonu. Od 1 III 1851 była aktorką t. wil., z którym występowała także w Kownie (1853). W 1855 wyjechała z Wilna do Lwowa. Stąd wróciła do Warszawy. Od 1 VIII 1855 ponownie zaangażowana do t. warsz., występowała tu już do końca życia. Wyjeżdżała tylko na gościnne występy: w 1857 do Wilna (wiadomość niepewna), a w 1859 do Kowna, gdzie grała w zespole T.A. Chełchowskiego. W 1868 wyszła za Józefa Keniga, publicystę i krytyka, wieloletniego red. "Gazety Warszawskiej". Po raz ostatni wystąpiła 10 IX 1873 w tyt. roli w "Serafinie".
W jej debiucie widziano "zapowiedzi znakomitych zdolności" (J.T.S. Jasiński). W sez., który potem nastąpił, nie zdobyła jednak uznania; z t. warsz. zwolniono ją, ponieważ "nie okazała żadnych postępów". Dopiero w Wilnie zyskała rozgłos swoją urodą i grą jako Cecylia ("Panna mężatka"), a przede wszystkim w tragediach i dramatach, m.in. w tyt. rolach w "Gryzeldzie", "Marii Stuart" F. Schillera, "Izabeli d`Ayamonte", jako Szimena ("Cyd") i Tyzbe ("Angelo Malipieri"). Po powrocie do Warszawy objęła role po L. Halpertowej, m.in. tyt. w "Ricie Hiszpance" i "Dziewicy Orleańskiej". Była to aktorka "głęboko uczuciowa, aż do egzaltacji, z wymowną twarzą, pięknym głosem, gorąco zamiłowana w swoim zawodzie", niezbyt wysoka, ale przystojna, "ruchliwa, pełna życia" (J. Kotarbiński). Wedle zgodnej opinii świadków instynktownie lgnęła do repertuaru poetyckiego. "Szuka wszędzie poezji - napisał o niej W. Szymanowski - znajduje ją, a w dziełach nawet brakiem jej grzeszących, gotowa sama ją wytworzyć". W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych była pierwszą heroiną t. warsz., pełną zapału, choć nieco monotonną w środkach wyrazu. Wg J. Kotarbińskiego "miała własny system gestykulacji odśrodkowej, płynącej po liniach lekko pochyłych w stosunku do pionu", raziła także śpiewną wymową, "wpadającą nierzadko w jękliwą meleopeję". M. Chomiński nazwał jej grę wręcz "afektowaną". Dość długo cieszyła się jednak uznaniem krytyki, a W. Bogusławski napisał nawet, że "była ostatnim wcieleniem siły tragicznej na naszej scenie". Do jej najwyższych osiągnięć zaliczano tyt. role w "Livii Quintilli", "Precjozie", "Adriannie Lecouvreur", a także: Doris Quinault ("Narcyz Rameau"), Nealę ("Paria"), Edmeę ("Mauprat"), Porcję ("Kupiec wenecki"), Desdemonę ("Otello"). Prawdziwą kreacją była podobno jej Marta ("List żelazny"). W. Rapacki wyróżniał jej role z odcieniem charakterystycznym, jak np. Guanamora ("Burgrafowie") i Matka Fadet ("Poczwarka"). W dramacie współczesnym zwróciła uwagę w tyt. roli w "Miss Multon". Dość często obsadzana w komediach, wywiązywała się ze swoich zadań poprawnie miewając i tu wybitniejsze osiągnięcia, jak np. tyt. rola w "Helenie de la Seigliere", Królowa ("Szklanka wody"), Teresa ("Pani kasztelanowa"), Alina ("Ciotunia"). Kotarbiński szczególnie wysoko stawiał jej Szenionową ("Żydzi"), Kwocką ("Epidemia") i Rozamundę ("Mentor"). Raptowny zmierzch powodzenia P. zaczął się od przyjazdu H. Modrzejewskiej do Warszawy. Od tej chwili występowała coraz rzadziej, rozgoryczona tryumfami rywalki. Jej męża pomawiano wówczas o stronniczość, co było jednak niesprawiedliwe, gdyż Kenig zachowywał się wobec Modrzejewskiej lojalnie (choć z rezerwą).
Bibl.: Bogusławski: Aktorzy; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 137-141; Miller: Teatr i muzyka na Litwie s. 10, 210, 214, 217; S. Orgelbranda Encyklopedia Powsz. t. VIII, Warszawa 1900; Rapacki: Sto lat (il.); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 70, 71, 76; Szczublewski: Teatr warsz.; Wielka Encyklopedia Powsz. Ilustr., Warszawa 1904; Gaz. warsz. 1873 nr 231; Kłosy 1873 nr 434 (il.); Kur. warsz. 1873 nr 221, 243; Tyg. ilustr. 1866 nr 335 (W. Szymanowski; tu il.), 1870 nr 109 (il.), 1873 nr 304 (il.);,Akt zgonu 1873/462 z parafii Św. Antoniego, USC Warszawa-Śródmieście; Chomiński; Jasiński.
Ikon.: K. Miller: Portret, własność rodziny Kenigów; Fot, pryw. i w rolach - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
