Osoby

MECISZEWSKI Hilary (7 lutego 1802 Kraków – 14 marca 1855 Kraków),

dyrektor teatru, reżyser.

Był synem Kaspra Meciszewskiego, prawnika i pułkownika wojsk polskich. Ukończył szkoły średnie w Krakowie, następnie studiował prawo na uniwersytecie lwowskim i warszawskim. Za namową rodziny udał się w dłuższą podróż po Europie zachodniej. Po powrocie osiedlił się w Krakowie i rozpoczął żywą działalność publiczną. W grudniu 1830 został adiutantem Wodzickiego w gwardii miejskiej, następnie szefem sztabu. W marcu 1831 został sekretarzem komitetu obywatelskiego dla niesienia pomocy rannym powstańcom i ich rodzinom. Wybierany do sejmów w 1833, 1838, 1844, był jednym z jego najczynniejszych reprezentantów. Domagał się m.in. poparcia rządowego dla teatru. W 1834 wydawał i redagował „Tygodnik Krakowski”, w którym pisywał recenzje teatralne. W lecie 1835 przebywał w Paryżu, gdzie nawiązał ścisłe stosunki z księciem Adamem Czartoryskim. Później był jego zaufanym korespondentem politycznym.

W 1843 ogłaszał w „Gazecie Krakowskiej” swoje Uwagi o teatrze krakowskim, wydane potem w formie książkowej. Dzieło to miało mu utorować drogę do dyrekcji teatru. Po długich zabiegach otrzymał ją w jesieni 1843 (jego wspólnikiem finansowym był Józef Mączyński). Na inaugurację (11 listopada 1843) wystawił specjalnie napisany z tej okazji utwór Konstantego Majeranowskiego Przeszłość i teraźniejszość sceny polskiej. Jego dyrekcja trwała przez dwa sezony. W tym czasie teatr krakowski dwukrotnie wyjeżdżał na występy gościnne do Poznania (czerwiec i lipiec 1844; maj, czerwiec i lipiec 1845); nadto w lecie 1844 do Buska i Solca, a w lecie 1845 do Płocka, Lublina i Radomia. W początku 1845 ukazała się jego książka pt. Kilka słów Hilarego Meciszewskiego do Redaktora „Gazety Poznańskiej”. Meciszewski odpierał w niej zarzuty, jakie wywołała jego działalność teatralna. 25 sierpnia 1845 sam złożył jednak dyrekcję w ręce Józefa Mączyńskiego. W ciągu następnych miesięcy nadal czynnie uczestniczył w życiu politycznym Krakowa.

Po upadku rewolucji krakowskiej powrócił do zagadnień teatralnych. W początku 1847 opracował plan teatr. towarzystwa akcyjnego, które wzmocniłoby podstawy finansowe teatru i nadało mu cechy instytucji publicznej. Dzięki energii Meciszewskiego zebrano ponad połowę potrzebnego kapitału (przeszło 100 000 zł), a na zebraniu akcjonariuszy wybrano komitet zarządzający. Następnie komitet zawarł z Mączyńskim umowę, która miała być zatwierdzona przez rząd. Wypadki polityczne udaremniły dalszą działalność komitetu.

W 1851, w artykułach ogłoszonych w „Czasie”, Meciszewski przypomniał swą inicjatywę i sprawił, że w kwietniu 1852 ponownie zwrócono się do rządu w sprawie reaktywowania towarzystwa. Tym razem stanęła na przeszkodzie germanizacyjna polityka władz austriackich.

Meciszewski był człowiekiem wielostronnie utalentowanym. Napisał kilka dzieł na tematy polityczne i prawnicze. Teatrem interesował się gruntownie. Przełożył kilka dramatów (m.in. Angelo Malipieri, Monaldeschi), próbował nawet swych sił jako aktor, uczestnicząc w przedstawieniach amatorskich.

Jego Uwagi o teatrze krakowskim były książką pod wieloma względami przełomową.

Prócz ostrej krytyki stosunków panujących w teatrze krakowskim zawierały nowe i słuszne postulaty, m.in. stworzenia żelaznego repertuaru, złożonego z najwybitniejszych polskich sztuk wszystkich okresów. Od inscenizacji Meciszewski domagał się obrazu wiernego rzeczywistości historycznej, idąc w tym za tendencją romantyczną, która słabo zaznaczała się w teatrach polskich. W grze aktorskiej piętnował zaniedbania dykcji i prowincjonalną manierę.

Jako dyrektor teatru zrealizował wiele ze swoich postulatów. Po części własnym kosztem, po części za pieniądze rządu sprowadził wiele nowych dekoracji z pracowni Gropiusa, Papego i Bergera. Przywrócił w zespole dyscyplinę, unowocześnił reżyserię, pracował z aktorami oddając im do dyspozycji swoją bibliotekę, dzieląc się z nimi swoją wiedzą, wysyłając ich do Wiednia, by mogli zapoznać się z grą tamtejszych aktorów. Oddziaływało to bardzo korzystnie na utalentowanych aktorów, którym brakło ogólnego wykształcenia, jak np. w wypadku Jana Królikowskiego.

W ciągu dwóch sezonów wystawił trzynaście komedii Aleksandra Fredry, nadto liczne utwory Wojciecha Bogusławskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Alojzego Felińskiego, Józefa Korzeniowskiego. W obcym repertuarze figurowali: William Szekspir, Molier, Pierre Corneille, Carlo Goldoni, Pierre Beaumarchais, Friedrich Schiller, Alexandre Dumas i Victor Hugo.

Meciszewski stworzył również dobry zespół operowy, który wykonywał m.in. utwory Gaetano Rossiniego, Carla Marii Webera, Vincenzo Belliniego.

Jako inscenizator olśnił Kraków przedstawieniem Dziewicy Orleańskiej; w widowisku tym uczestniczył cały zespół ubrany w nowe kosztowne kostiumy, wzmocniony bez mała stu statystami, na tle dekoracji przedstawiających m.in. płonący obóz i katedrę w Reims. Pełen inicjatywy, energiczny, był jednak drażliwy i porywczy. Szybko też popadł w konflikty z aktorami (m.in. z Józefem Rychterem), co przyczyniło się do jego rezygnacji. Jego dyrekcja była zbyt krótka, żeby trwale oddziałać na poziom teatru krakowskiego. Obudziła jednak w Krakowie większe ambicje, zrealizowane w czasach Stanisława Koźmiana, który wyzyskał niektóre pomysły Meciszewskiego.

Bibliografia

J. Bieniarzówna: Rzeczpospolita krakowska 1815–1846, Wrocław 1951; J. Bieniarzówna: Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa, Kraków 1948; Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; F. Hechel: Człowiek nauki taki, jakim był, Kraków 1939, t. II; Krzesiński: Koleje życia; Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Z. Szweykowskiemu, Wrocław 1966 (J. Got); Rocz. Biblioteki PAN w Krakowie 1961/62 (Z. Jabłoński); Afisz teatr. 1965 nr 6; Pam. teatr. 1953 z. 4 (S. Morawski; tu il.), 1961 z. 2 (Z. Jabłoński), 1962 z. 2 (J. Got).

Ikonografia

J. Kossak: Portret, akw., 1849 – MTWarszawa; J.K. Wojnarowski: Portret, akw. oraz Portret, rys. – MNKraków (zb. Czapskich).

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Meciszewski Hilary, Uwagi o teatrze krakowskim. Wybór pism teatralnych, wybór i opracowanie Dariusz Kosiński, Kraków 2008