Aleksander Łukowicz
ŁUKOWICZ Aleksander (16 I 1848 Wylewy pow. Płock - ok. 14 VII 1900 Odessa), aktor, dyr. teatru. Był synem Józefa i Amelii Ł., mężem -> aktorki Łukowiczowej. Zaczął występować ok. 1866 w zespole H. Modzelewskiego; jedną z pierwszych jego ról był Kapitan ("Okno na pierwszym piętrze"). W 1867-68 występował w zespole A. Trapszy w Kaliszu, w lecie 1868 w warsz. t. ogr. Tivoli, następnie do stycznia 1869 w Kielcach u A. Carmantranda; w 1869 wędrował z zespołem J. Okońskiego, w 1870 był w zespole A. Trapszy w Kaliszu oraz u H. Modzelewskiego w Nowym Dworze (październik), w lecie 1871 w warsz. t. ogr. Tivoli, w sez. 1871/72 prawdopodobnie w Lublinie. 25 V 1872 wystąpił w Krakowie w roli Rizzia ("Maria Stuart" J. Słowackiego) i wyjechał następnie z zespołem t. krak. na letnie występy do Poznania. Od października 1872 do marca 1873 występował w zespołach: A. Carmantranda w Kaliszu, J. Gawęckiego w Piotrkowie oraz P. Ratajewicza w Piotrkowie, Kutnie i Płocku. W 1873 debiutował w WTR: 21 III grał Kleanta ("Skąpiec"), a 30 III Alberta de Rieux ("Żony płaczące"). Od 13 IV 1873 został przyjęty do zespołu dramatu WTR i pozostał w nim do 1 VII 1876. J. Kotarbiński wspominał go z tego okresu jako aktora "o niezłych warunkach, ale z małymi zdolnościami", który "grywał role młode charakterystyczne", takie jak: Horacy ("Hamlet"), Tranio ("Poskromienie złośnicy"), Borachio ("Wiele hałasu o nic"), Tybalt ("Romeo i Julia"), Montano ("Otello"), Bomilkar ("Flecista"). W 1876 wyjechał z Warszawy i zaangażował się do zespołu H. Modzelewskiego w Łowiczu; w sez. 1876/77 występował w t. pozn., w sierpniu 1877 w Nowym Mieście, w następnych latach grał w warsz. t. ogródkowych; w marcu 1880 prawdopodobnie występował w Odessie.
W 1882 otrzymał pozwolenie na zorganizowanie w okresie letnim t. pol. w Petersburgu; zorganizował dwa zespoły: dramatyczny (z aktorów krakowskich) i baletowy, które od maja do października 1882 występowały w Pawłowsku, Petersburgu i Moskwie. Potem Ł. prowadził już tylko zespół baletowy (pn. "Balet Polski z Warszawy"), a wkrótce dołączył do niego zespół operetkowy i operowy. Od października do listopada 1882 zespół pod dyr. Ł. występował w Petersburgu, w grudniu 1882 w Helsinkach, następnie w końcu 1882 i w 1883 znowu w Petersburgu. W 1884 kierował zespołem baletowym, który występował m.in. we Lwowie (kwiecień), Krakowie (16-23 IV), Poznaniu (8-11 V), Ciechocinku (lato) i Płocku, w 1885 we Lwowie (kwiecień) i prawdopodobnie w Łodzi, w 1887 w Sztokholmie, Oslo i Kopenhadze, w 1888 w Helsinkach. Poza tym dawał również przedstawienia m.in. w Pradze, Dreźnie, Berlinie, Hamburgu. W lutym 1895 obchodził w Petersburgu dwudziestopięciolecie pracy artystycznej. W 1897 kierował zespołem opery włos., która występowała w Helsinkach, Wilnie, Łodzi, Krakowie. Był bardziej administratorem niż kierownikiem artyst. swych zespołów.
Bibl.: Gliński: Teatr w Petersburgu I s. 21-31, 34, 36-37; Got: Teatr Koźmiana; Hahn: Shakespeare w Polsce; Koryzna I s. 158; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 103; Rocz. t. we Lwowie 1885; EMTA 1900 nr 28; Gaz. warsz. 1870 nr 216; Kraj 1882 nr 4, 44; Kur. por. 1887 nr 148; Kur. warsz. 1868 nr 268; Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Chomiński; Jasiński; Szymański: Kronika teatru.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
