Józefa Kurcjuszowa
KURCJUSZOWA, Kurcyuszowa, Józefa Franciszka, z Możdżeńskich, pseud. Estella Możdżeńska (12 III 1811 Kraków - 11 VIII 1891 Warszawa), aktorka. Była córką Ignacego Możdżeńskiego i Teresy z Hoksów. Do 1851 występowała jako "panna Estella" lub jako Estella Możdżeńska (dla odróżnienia od -> Józefy Możdżeńskiej). Przed wstąpieniem na scenę była nauczycielką. J.T.S. Jasiński pisało niej: "guwernantka z wyższym ukształceniem umysłowym". Do zawodu aktorskiego przygotował ją prywatnie B. Kudlicz. Debiutowała w 1839 w T. Wielkim w Warszawie: 22 VI w roli Wiktorii ("Dwaj więźniowie z galer"), 25 VI - Amelii ("Trzydzieści lat, czyli Życie szulera"), 30 VII - Elwiry ("Mąż i żona") i następnie została zaangażowana do zespołu t. warsz.; występowała w nich bez przerwy aż do odejścia ze sceny (1866). 10 II 1844 wyszła za mąż za Stanisława Kurcjusza, urzędnika Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Pierwszy raz pod nowym nazwiskiem wystąpiła 28 XI 1851 w roli Eweliny ("English Exhibition"). Ostatni raz na scenie wystąpiła 25 X 1866 w roli Pani Dalville ("Zachód słońca"), w przedstawieniu granym na swój benefis. Później pozostawała na emeryturze, nie przestając jednak interesować się sprawami teatru. Przetłumaczyła z franc. dwie sztuki grane na scenach warsz.: "Pełnoletnia panna" i "Towarzyszka z pensji".
Miała piękną sylwetkę, twarz o klasycznie regularnych rysach, dźwięczny głos i czystą, staranną wymowę. W życiu prywatnym była pełna łagodności, spokoju i dystynkcji; tymi też cechami obdarzała grane przez siebie postaci. Współcześni nie przyznawali jej wybitnego talentu; powodzenie zawdzięczała inteligentnej interpretacji ról i wytężonej pracy. Grę jej charakteryzowała naturalność i swoboda, nigdy nie przechodząca w szarżę, nawet w rolach charakterystycznych. Szybko zaczęła grać role "matek", "starych panien", "przyjaciółek"; w rolach starych panien w komediach A. Fredry jeszcze długo po odejściu ze sceny była uważana za niedoścignioną. Ważniejsze role to m.in. Dobrójska ("Śluby panieńskie"), Aniela ("Damy i huzary"), Pułkownikowa ("Panna mężatka"), Hrabina ("Pamiętniki szatana"), Klara ("Nikt mnie nie zna"), Pani de Morin ("Niedorostek"). Największym sukcesem K. była Katarzyna ("Chłopi arystokraci", 1858); "nie gardząc najmniejszym szczegółem charakterystycznym, począwszy od butów z cholewami, a skończywszy na głowie przedziwnie ucharakteryzowanej, poświęciła swe klasycznie piękne rysy, które znikły pod bruzdami zmarszczek i pijackiej czerwoności. Przywykła grywać role amantek, a później dam salonowych, w Kogucinie umiała mówić ochrypłym głosem starej baby pijaczki, który jej łamał się co chwila, wydobywając tony fistułowe i śmiesząc nimi całe audytorium" - wspominał W. Rapacki, podkreślając, że publiczność warsz. specjalnie chodziła na tę sztukę, aby zobaczyć w niej K.
Bibl.: PSB XVI (H. Świetlicka); Dz. warsz. 1866 nr 275; EMTA 1891 nr 411, 412 (W. Rapacki; tu il.); Kłosy 1866 nr 70; Kur. warsz. 1839 nr 163, 166, 1866 nr 240, 242; Tyg. ilustr. 1891 nr 86 (il.); Afisze, MTWarszawa; Chomiński; Jasiński.
Ikon.: Fot. pryw. - IS PAN, MHKraków.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
