Józef Iwański
IWAŃSKI, Iwankowski, Iwańkowski, Jewański, Józef (działał 1851-1879), aktor, dyr. teatru. Był mężem -> Magdaleny I. W 1851-53 należał do zespołu T. Borkowskiego. Od jesieni 1854 został zaangażowany do t. krakowskiego. W 1856 z zespołem kier. przez J. Pfeiffera występował prawdopodobnie w Wiedniu. Od 1 V 1857 do 1 IV 1858 był w zespole A. Gubarzewskiego, od sez. 1858/59 został zaangażowany jako pomocnik krawiecki do t. lwow., grał tam również role epizodyczne do 1861. W 1862 występował w zespole K. Łobojki w Brodach, w sez. 1863/64 w Czerniowcach, w październiku 1864 u P. Woźniakowskiego w Złoczowie, w sez. 1864/65 w Czerniowcach u G. Zimajera. 1 II 1865 wystąpił w zespole niem. w Czerniowcach. W 1865 był w zespole K. Łobojki w Tarnowie, w 1866 u P. Woźniakowskiego w Przemyślu i Czerniowcach, potem znowu u K. Łobojki, w 1867 (listopad-grudzień) u G. Zimajera w Rohatynie. W 1871 prowadzi własny zespół w Rzeszowie, Sokalu (sierpień), Jarosławiu (od początku listopada), a w 1872 w Bełzie. W 1872 starał się bez powodzenia o zezwolenie na występy w Hrubieszowie. W sez. 1875/76 występował w zespole J. Grabińskiego w Łodzi, w 1877 w warsz. t. ogr. Alhambra, w sierpniu i wrześniu tego roku sam prowadził t. ogr. Antokol, potem występował u P. Ratajewicza w Puławach (listopad), M. Kopystyńskiego w Siedlcach, u P. Ratajewicza w Dęblinie (25 XII-10 I 1878) i w Puławach, w 1879 u J. Głodowskiego w Chełmie i u W. Gostyńskiego w Radzyniu. Grał m.in. Jana ("Staroświecczyzna i postęp czasu"), Świstosa ("Krakowiacy i Górale"), Bartosa ("Bartos spod Krakowa"), Petryłę ("Miód kasztelański"), Ignacego ("Marcowy kawaler"). Zarzucano mu niedostateczne opanowanie tekstów oraz prowincjonalny (łyczakowski) akcent. Być może niektóre informacje z 1854-65 dotyczą innego aktora - Iwankowskiego. Ze względu jednak na fakt, że w pewnych źródłach podane wyżej formy nazwiskowe występują wymiennie, zgrupowano wiadomości w jednym haśle.
Bibl.: Almanach Modrzejewskiej; Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher; Teatra; Filler: Melpomena; Rocz. t. we Lwowie 1852; Rocz. t. we Lwowie 1861; Raszewski: Staroświecczyzna; Pam. teatr. 1962 z. J (S. Dąbrowski); Scena i Sztuka 1912 nr 32-34 (E. Webersfeld); Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Afisze, WAPŁódź; Krzesiński: Raptularz.
Ikon.: Fot. pryw. (Towarzystwo prowincjonalne P. Woźniakowskiego) - zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
