Teresa Damse
DAMSE Teresa, zamężna Markowska (20 X 1824 Warszawa - 16 I 1886 Warszawa), aktorka. Była córką -> Wiktoryna Józefa D. I -> Krystyny D., siostrą -> Filipiny D.,-> Józefa D.,-> Konstancji Turczynowicz. Już jako kilkuletnia dziewczynka występowała w rolach dzieci. Debiutowała w 1829 w roli Kazia ("Cecylia Piaseczyńska"). Była uczennicą J.T.S. Jasińskiego. 25 III 1836 odegrała tytułową rolę w komediooperze "Terenia", którą specjalnie dla niej przełożono. "Wydanie tej roli już nosiło na sobie cechę wyższego uzdolnienia i przebłyski talentu, jakim w niedalekiej przyszłości zajaśnieć miała znakomita artystka" - pisał J.T.S. Jasiński. Właściwy jej debiut odbył się 26 XI 1839 w "Leonidzie" i odtąd powierzano jej role subretek. W 1840 ukończyła szkołę dram. pod kierunkiem B. Kudlicza. Po J. Daszkiewiczównie była drugą, najbardziej popularną aktorką w rolach męskich; uważano ją także za jedną z pierwszych polskich wodewilistek. "Role przez nią utworzone - pisał J.T.S. Jasiński - były prawdziwym objawem wyższych zdolności, oznaczonych uczuciem, pojęciem, wesołością, swobodą, naturą, prawdą. Zdumiewające w niej było połączenie uśmiechu ze szczerością, wyższej ogłady z prostotą, szczerej naiwności ze swobodą, zawsze przyzwoitą". Grała m.in. Olimpię ("Ojciec debiutantki"), Emila ("Emil, czyli Sześć głów w jednym kapeluszu"), Justysię ("Mąż i żona"), Kazimierę ("Fabrykant"), Ludwikę ("Lekarz i prawnik"), Lisettę ("Mąż i kochanek"), Margrabiego de Letorieres ("Sztuka przypodobania się"). 22 IX 1845 wystąpiła po raz ostatni na scenie w roli Ks. Richelieu ("Pierwsza wyprawa młodego Richelieu"). 15 X tego roku zaślubiła w Warszawie W. Markowskiego obywatela ziemskiego i opuściła scenę.
Bibl.: K. Estreicher: Gwiazda spadająca (Teresa Damse-Markowska), Kraków 1886; Estreicher: Historia sceny warsz.; Pam. Sceny warsz. 1840 s. 45, 47, 94, 96, 116, 142; Rulikowski: Teatr warsz.; Kłosy 1885 nr 1018 (il.); Kur. warsz. 1836nr 83, 1839 nr 296, 1886 nr 251; Chomiński; Jasiński; Krogulski.
Ikon.: T. Damse: Autoportret jako Margrabia de Letorieres (Sztuka przypodobania się), rys., tusz. - Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin); V. Fleck (zakład litogr. F. Schustra): D. jako Cecylia (Cecylia, czyli Dandy rozkochany), lit., Teatra Warszawskie 1841, I, 5 - MNWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
