Osoby

CHOMIŃSKI Ignacy (31 lipca 1819 Zamość – 1 grudnia 1846 Siedlce), aktor, reżyser. Był synem Franciszka Chomińskiego, magazyniera wojskowego i Delfiny ze Świerzawskich, bratem Michała Chomińskiego.

Od 1829 wychowywał się u ojca T.A. Chełchowskiego (który był ojczymem Chomińskiego) w Warszawie i przygotowywał się do wstąpienia do szkoły kadetów. W 1830 uciekł z domu i przyłączył się do wojsk pol. opuszczających Warszawę; pozostawiony w Koninie, chodził tam do szkoły i terminował u lakiernika.

W 1833 T.A. Chełchowski sprowadził go do Płocka i odtąd aż do 1840 Ch. wędrował z jego zespołem, początkowo wykonując w t. ojczyma rozmaite czynności pomocnicze (kontrolował bilety, przepisywał role). Debiutował 24 lutego 1835 w Płocku w roli Józefa (Szkoła obmowy) i odtąd występował coraz częściej, m.in. w 1836 w Lublinie, a po 1837, gdy J. Komorowski opuścił zespół przenosząc się do Warszawy, Chełchowski zaczął mu powierzać role kochanków; wywiązywał się z nich tak dobrze, że w 1838 był już pierwszym amantem zespołu. Od 1840 Ch. występował stale w t. krak., najpierw za dyr. Chełchowskiego, a potem H. Meciszewskiego. Tutaj także od 1841 reżyserował. Z zespołem t. krak. występował m.in. w Kaliszu (1841), Poznaniu (1842, 1845). Grał nadal przede wszystkim role amantów i bohaterów w dramatach i komediach. Wysoki, zgrabny, swobodnie i zręcznie poruszający się, miał piękne rysy twarzy łatwo wyrażającej zmienne uczucia, duże oczy, głos giętki i dźwięczny; miał wygląd wprost zjawiskowy – pisał W. Rapacki – obdarzony piękną postacią, szlachetnym obliczem, wyrazistym wzrokiem, pięknym głosem i dystynkcją, był ideałem kochanka. Jak wspominał K. Estreicher, grał swych amantów z ogniem, uczuciem i namiętnością przechodzącą poza granicę udania. Może dlatego podczas gościnnych występów w Warszawie (od 13 sierpnia do września 1842), gdzie grał m.in. Nieznajomego (Rita Hiszpanka) i Filipa (Fałszywy wielki ton), wytknięto mu przesadę, nienaturalność, zniewieściałość i pieszczotliwość. 20 i 23 września 1844 występował gościnnie we Lwowie i podobał się szczególnie w roli Jaromira (Matka rodu Dobratyńskich); chwalono tu jego piękną, wyraźną deklamację oraz wyrazistą mimikę, ale zganiono nadużywanie głosu. W 1845, gdy występował w Poznaniu, m.in. w roli Dymitra (Dymitr i Maria), oceniono jego grę jako zalotnie elegancką, modną, misternie wymuszoną – dlatego deklamacja przemagała nad zapałem natchnienia. Recenzje warsz., lwow. i pozn. świadczą, że talent Ch. we wczesnym okresie rozwoju nie zdołał jeszcze przełamać panującej wówczas powszechnie konwencji i maniery kokietowania publiczności.

Mimo że zasłynął jako „kochanek” sceny krak., największe sukcesy odnosił jednak (wg zgodnej opinii krytyki) w rolach charakterystycznych i komicznych, m.in. jako Carpentier (Dlaczego) czy Girard (Dawne grzechy). Z ważniejszych ról Ch. należy wymienić również: Sieciecha (Syn marnotrawny), Almavivę (Wesele Figara), Bardosa (Krakowiacy i Górale), Mashama (Szklanka wody), Horacjusza-syna (Horacjusze), Lionela (Dziewica Orleańska), Karola Moora (Zbójcy), Gennara (Lukrecja Borgia), Ruy Blasa (Ruy Blas), Keana (Kean), Monaldeschiego (Monaldeschi); w komediach Fredry: Zdzisława (Cudzoziemczyzna), Birbanckiego (Dożywocie), Lubomira (Pan Geldhab), Ludmira (Pan Jowialski), Kapelana (Damy i huzary).

W 1846 (wraz z bratem Michałem) zawarł porozumienie z dyrekcją t. warsz. w sprawie przeniesienia się na scenę warszawską. W tymże roku uczestniczył w wypadkach rewolucji krak. i został uwięziony a jako poddany ros. wydany władzom carskim i przewieziony 26 marca 1846 do warsz. Cytadeli. Po ośmiomiesięcznym śledztwie został skazany na zesłanie do Stawropola i dwanaście lat przymusowej służby wojskowej na Kaukazie. Podczas transportu próbował ucieczki w okolicach Siedlec. Schwytany przez eskortę i poraniony, zmarł obłąkany w wojskowym szpitalu w Siedlcach.

Bibliografia

Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Teatra; Fredro na scenie; Got: Teatr Meciszewskiego; Grot: Dzieje sceny w Poznaniu; Koryzna I s. 30, 39; Krzesiński: Koleje życia s. 194, 313–315 (il.); Meciszewski: Uwagi s. 111, 120, 122, 128, 143, 148, 170–172, 183; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; PSB III (L. Simon); Rapacki: Sto lat (il.); Stefański: Teatr w Kaliszu s. 63; Afisz teatr. 1967/68 nr 30 (J. Got; tu il.); Kłosy 1868 nr 163 (J. Królikowski; tu il.); Kur. teatr. 1901 nr 39, 41 (W. Krogulski); Orzeł Biały 1848 nr 5 (Z. Miłkowski); Wiad. lit. 1937 nr 14 (M. Rulikowski); Chomiński; Jasiński.

Ikonografia

NN: Portret, lit., po 1846 – MTWarszawa, MNKraków (Gabinet Rycin), Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin); Fot. pryw. – MNKraków, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Hera Janina, Ignacy Chomiński, [w:] tejże,  Losy niespokojnych, Warszawa 1993, s. 75-81.