Tadeusz Różewicz
Poeta, prozaik, dramatopisarz, autor scenariuszy filmowych.
Syn urzędnika sądowego. Brat Janusza Różewicza, poety, oficera Armii Krajowej, który zginął w 1944 oraz Stanisława Różewicza, reżysera filmowego.
Uczęszczał do gimnazjum w Radomsku. Debiutował w 1938 wierszami w miesięczniku „Pod znakiem Maryi”. W czasie okupacji niemieckiej pracował w Radomsku. W 1942 ukończył tajny kurs Szkoły Podchorążych i w latach 1943–1944 walczył w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej (pseudonim Satyr). Konspiracyjnie drukował swoje utwory wierszem i prozą (tom Echa leśne podpisany Satyr, 1944, wyd. powojenne 1985).
Po wojnie zdał maturę (1945) na kursach dla pracujących przy gimnazjum humanistycznym w Częstochowie, a następnie studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 1945–1949 publikował wiersze i prozę w czasopismach: „Odrodzenie”, „Pokolenie”, „Szpilki”, „Twórczość”.
Tomy poetyckie Niepokój (1947), uważany za właściwy debiut poety) i Czerwona rękawiczka (1948) stały się wydarzeniem literackim. Niepokój uważany jest za jedną z najważniejszych publikacji w literaturze polskiej XX wieku.
W 1949 przerwał studia i zamieszkał w Gliwicach. Później Różewicz pisał w „Nowej Kulturze” (1950–1954, 1959-1963), „Życiu Literackim” (1951–1966), „Przeglądzie Kulturalnym” (1953–1962), „Odrze” (1958–1961), „Kulturze” (1963–1968), „Poezji” (1967–1970).
W latach sześćdziesiątych zaczął pisać także utwory dramatyczne (drukowane od 1960 głównie w „Dialogu”) oraz scenariusze filmowe (kilka wspólnie z bratem Stanisławem i Kornelem Filipowiczem) m.in. Miejsce na ziemi (1960), Świadectwo urodzenia (1961), Echo (1963), Piekło i niebo (1966), Drzwi w murze (1973).
Wielkim wydarzeniem literackim i teatralnym stała się Kartoteka, opublikowana w „Dialogu” i wystawiona po raz pierwszy przez Teatr Dramatyczny w Warszawie w 1960 roku.
Od 1967 (z przerwą w 1977–1980) ponownie współpracował z miesięcznikiem „Odra”. Drukował w nim wiersze, prozę, cykle „Margines, ale…” (1968–1976) i „Kartki wydarte z dziennika” (1984–1985) oraz wspólne z Kazimierzem Braunem rozmowy Języki teatru (1986, 1988; wyd. książkowe 1989)
W 1968 zamieszkał we Wrocławiu.
Od 1945 należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich) – do rozwiązania Związku w 1983. W 1989 wstąpił do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Od 1976 należał do Polskiego PEN Clubu. W 1982 został członkiem Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Wiele podróżował po Europie i Ameryce. Otrzymał liczne nagrody i medale, polskie i zagraniczne, m.in. Ministra Kultury i Sztuki (1962), Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1965), dyplom uznania Ministerstwa Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi w propagowaniu kultury polskiej za granicą (1975 i 1986), nagrodę tłumaczy literatury polskiej na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu (1977), Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie literatury europejskiej (1982), nagrodę sekcji krytyków Polskiego Ośrodka ITI (1984), nagrodę literacką im. Zygmunta Hertza przyznawaną przez redakcję paryskiej „Kultury” (2000), Nagrodę Literacką Nike (za tom Matka odchodzi, 2000) oraz wiele innych.
Był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów (we Wrocławiu, Katowicach, Opolu, Krakowie). Przyznano mu tytuły honorowego obywatela Wrocławia, Gliwic i Karpacza.
Do najbardziej znanych dramatów Różewicza należą poza Kartoteką: Grupa Laokoona (1961), Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja (1962), Akt przerywany (1964), Spaghetti i miecz (1964), Stara kobieta wysiaduje (1968), Na czworakach (1971), Białe małżeństwo (1974), Odejście głodomora (1976), Do piachu (1979), Pułapka (1982), Kartoteka rozrzucona (1992).
Red. (2018)
Do piachu – fragment spektaklu grupy Povisorium/Kompania Teatr (2003)
Zwiastun spektaklu Do piachu w reż. Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza,
Teatr Provisorium/Kompania Teatr, prem. 14 grudnia 2003 [więcej informacji o spektaklu]
