Osoby

MANOWSKA Wanda, właśc. Menkes, zamężna Jakesch (1855 -16 III 1930 Warszawa), śpiewaczka, aktorka, tancerka. Była córką Meira Menkesa i Cherche z Reinów, żoną -> Jana Jakescha. Uczęszczała do szkoły dram. we Lwowie. Pracę na scenie zaczęła po­dobno w balecie t. lwowskiego. W 1871-73 występo­wała w tym t. jako śpiewaczka pod pseud. Manowska wykonując niewielkie partie operowe. Jej talent zwrócił już wtedy uwagę publiczności i krytyki. W sez. 1874/75 występowała pod nazwiskiem Menkes w t. krak., potem (znów pod pseud. Manowska) w 1875-80 w ze­spole J. Teksla (m.in. w Łodzi, Kielcach, Płocku, Piotrkowie i w warsz. t. ogr.), w 1880 w zespole B. Kremskiego i H. Wójcickiego w Lublinie, w sez. 1880/81 w zespole F. Krotkego i R. Morozowicza w Piotrko­wie. 5 X 1881 debiutowała w WTR w partii Gustawa ("Rajskie jabłuszko"), nie została jednak zaangażowana. W lecie 1882 występowała w warsz. t. ogr. Nowy Świat. 30 IX 1882 ponownie debiutowała w WTR w partii tyt. w "Pani Favart" i została przyjęta do zespołu operetki. W 1886 czyniła starania o przejście do zespołu opery, ale nie uzyskała pozwolenia i pozostała w operetce na stałe. Po likwidacji WTR występowała nadal w T. No­wości, gdzie 1 IV 1924 obchodziła jubileusz czterdzie­stolecia pracy występując w roli Baronowej Brisson ("Królowa Montmartru"). Opuściła scenę prawdopodob­nie w 1928.
Miała piękny, metaliczny mezzosopran, scen. tempera­ment i wdzięk. Już w czasie występów na prowincji śpiewała duże partie w operetkach i wodewilach, jak np. Orest ("Piękna Helena"), Rozalinda ("Zemsta nietoperza"), Ganimed ("Piękna Galatea"), Dziewanna ("Dzwony kornewilskie"), Panna Lange ("Córka pani Angot"), Zosia ("Łobzowianie"). Potem mimo znacznej tuszy (M. Chomiński pisał w 1882 "taka gruba, to co ona będzie grywać") przez wiele lat była primadonną warsz. ope­retki; śpiewała duże partie, jak np. Marietta ("Rozyna i Marietta"), Arabella ("Korsarz"), Helena ("Piękna Helena"). Dość wcześnie jednak objęła role charakterystyczne, w których znalazła ogromne pole do popisu; wkrótce zajęła stanowisko pierwszej komiczki operetki warszaw­skiej. Wg L. Sempolińskiego w tym okresie "była bardzo tęga, z dużą owalną twarzą, upiększoną trzema pod­bródkami. Tuszę swą jeszcze podkreślała wielką ilością halek. Wpływała na scenę lekko (jako dawna tancerka) podobna do stogu siana". Grała stare ciotki i dostojne arystokratki każdym gestem wzbudzając śmiech na widowni. Wraz z R. Morozowiczem stanowili nie­rozłączną parę komików. Była ogromnie popularna, krążyły o niej kuplety i powiedzonka, podobno ofice­rowie ros. po występach w Warszawie Sary Bernhardt mówili "kuda jej do Manowskoj". W ostatnim okresie grała takie role jak: Lady Konstancja ("Gejsza"), Klitemnestra ("Piękna Helena"), Anhilda ("Księżniczka czar­dasza"), Hrabina ("Ostatni walc"). W 1914-28 występo­wała także w pol. filmach.
Bibl.: Banaszkiewicz, Witczak; Filier: Melpomena (il.); Filier: Operetka (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Owerllo; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Sem­poliński: Wielcy artyści (il.); EMTA 1893 nr 532 (il.); Kur. warsz. 1924 nr 92, 1930 nr 75; Scena pol. 1930 nr 7; Chomiński.
Ikon.: S.J. Kozłowski: Portret, karyk., akw., 1914 - MTWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973