Jan Stanisław Mar
MAR Jan Stanisław, właśc. Marian S. Lewin (20 X 1877 Płock - 1942 Warszawa), dyrektor, kierownik artyst. i lit. teatru. Był synem Bernarda Lewina i Anny z Lutomierskich, mężem Janiny z Puławskich. Szkołę średnią ukończył w Warszawie, studia humanistyczne odbywał w Szwajcarii, Francji i Włoszech. W 1904 łódz. T. Victoria wystawił jego jednoaktówkę "Bladą jesienią". W 1906 redagował w Warszawie pismo satyryczne "Grzmot" (był przez pewien czas więziony za artykuły antyrosyjskie). Od marca 1909 (pod pseud. Mar) należał do pierwszego zespołu kabaretu Momus w Warszawie, dla którego pisał teksty, a także często sam je prezentował. Występy jego uznane przez krytyków, szczególnie J. Lorentowicza, za nieudolne, przyjęto krytycznie. M. odszedł wówczas z Momusa i w maju t.r. objął kierownictwo lit. konkurencyjnego t. Chochlik w Dolinie Szwajcarskiej (istniał do 8 IX 1909). Zajmował się działalnością lit., używając nazwiska Lewin oraz wielu pseud., m.in. Emel, Marstan, Narcyz, Konvalius. Uchodził wg J. Czempińskiego za "utalentowanego poetę i nowelistę". Pisał powieści, teksty kabaretowe, monologi, wodewile i rewie m.in. dla t. warsz.: Miraż, Miniatury (np. "Zwariowane podwórko" z W. Jastrzębiec-Zalewskim, 1913), Bi-Ba-Bo ("Fortuna kołem się toczy", 1916). Od 13 I 1917 był dyr. i kier. artyst. warsz. t. Czarny Kot (pod pseud. Mar, który od 1920 stał się jego urzędowym nazwiskiem). Dla sceny tej pozyskał najlepszych wykonawców Mirażu, a wśród autorów m.in. B. Gorczyńskiego, W. Perzyńskiego, K. Wroczyńskiego i B. Hertza. Wystawiał także własne rewie, np. "Piękną Basię", "Powrót taty". W sez. lenim wyjeżdżał z zespołem Czarnego Kota na prowincję. Od czerwca do listopada 1918 sprawował kier. artyst.-lit. warsz. t. Argus. W tym samym roku współorganizował ZAiKS (w 1925 był jego wiceprezesem, w 1928 opracował książkę pamiątkową wydaną z okazji dziesięciolecia ZAiKS-u). W 1925 był współautorem programów warsz. t. Perskie Oko, od maja do października t.r. kier. lit. warsz. t. Eldorado. W 1927 współpracował jako autor z warsz. t. Karuzela. Był wieloletnim felietonistą "Przeglądu Porannego", "Przeglądu Wieczornego" i "Kuriera Polskiego". W 1942 zadenuncjowany za ukrywanie Żydów w swym mieszkaniu przy placu Lelewela 14 w Warszawie, został aresztowany i zamordowany przez hitlerowców.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 195 (il.), 196; Karwacka: Momus s. 114 (il.); Krasiński: Warsz. sceny; PSB t. 19 (R. Loth; tu bibl. i ikon.); Straus: Bibliografia źródeł; 50 lat działalności Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Biuletyn Informacyjny 1968 nr 15 s. 25, 26, 76.
Ikon.: Mir (M. Ostoja-Gajewski): Portret, rys., repr. Kur. Świąteczny 1909 nr 3 (za H. Karwacka: Warszawski Kabaret Artystyczno-Literacki Momus, Warszawa 1982).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
