Osoby

POPIEL Jan Antoni Franciszek (9 III 1894 War­szawa - 3 IX 1966 Warszawa), śpiewak, reżyser. Był synem aptekarza Bronisława P., pochodzącego z Wołynia z dużej rodziny Popielów o przydomku Chościak, i Julii z Niżyckich, mężem śpiewaczki Haliny Adamkiewiczówny (ślub 19 II 1928 w War­szawie). W 1913 ukończył Gimn. im. Reja w War­szawie; potem wyjechał do Moskwy, w 1914 zdał maturę ros. w Instytucie Łazarewskim i wstąpił na wydz. prawa uniw. moskiewskiego; studia konty­nuował po powrocie do Polski na Uniw. Warsz. w roku akademickim 1915/16 i 1918/19. Jednocześnie brał lekcje śpiewu u W. Brzezińskiego (1915-19) i gry scen. u H. Kawalskiego; przedmiotów muz. uczył się prywatnie i w Konserwatorium Warsz. (1915-16). W 1919 wyjechał na letnie kursy języ­kowe do Genewy, Zurychu i Lugano. Gdy wrócił został zaangażowany do T. Wielkiego w Poznaniu; 31 VIII 1919 zadebiutował partią Dziemby w przedstawieniu "Halki", rozpoczynającym działalność pol. sceny operowej w Poznaniu. Pozostał tu do końca sez. 1922/23. W 1923 wyjechał na rok do Medio­lanu, gdzie uczył się śpiewu (u G. Castelano) i języka włoskiego. Latem 1924 z zespołem opery lwow. występował w Krakowie, w lipcu 1924 śpie­wał Faraona ("Aida") w T. Wielkim we Lwowie. Od stycznia do maja 1925 śpiewał w przedstawieniach operowych w Wilnie, w 1925-27 w zespole opery T. Miejskich w Toruniu, Bydgoszczy i Grudziądzu. W sez. 1927/28 był w zespole operowym T. Pol­skiego w Katowicach. W 1929-30 pracował w red. miesięcznika "Muzyka", był tam tłumaczem i re­cenzentem radiowym. Od 1 IX 1930 do 31 VIII 1934 był solistą T. Wielkiego w Warszawie; w zawiązanej przez solistów teatru spółce pn. Opera Narodowa (1933) pełnił funkcję sekretarza. Zainte­resował się wtedy reżyserią i w okresie kryzysu opery wystawił pod opieką A. Popławskiego w T. Domu Żołnierza Pol. na Pradze "Straszny dwór". Po­nownie współpracował z red. "Muzyki", w 1935 pracował w biurze podróży "Orbis" w Gdyni. W 1936-38 był znów w zespole T. Wielkiego w War­szawie. Występował też w przedstawieniach opero­wych w Łodzi, we Lwowie, a w 1938 w Krakowie; 1 IV 1938 podjął pracę referenta muz. w warsz. rozgłośni PR. W sierpniu 1939 został zaangażowany do T. Wielkiego w Poznaniu. Podczas okupacji niem. przebywał w Warszawie. Od 1 IX 1946 do 31 VIII 1948 był reżyserem i solistą w Operze Dolnośląskiej we Wrocławiu, w sez. 1948/49 pra­cował tu jako nauczyciel gimnazjalny, ale od 1 IX 1949 do 31 VIII 1956 znów zajmował stanowisko reżysera w Operze (1 VII-31 XII 1953 pełnił też obo­wiązki kier artyst.). W sez. 1957/58 był reżyserem w Operze Śląskiej w Bytomiu. Potem przeniósł się do Warszawy. W Operze Objazdowej reżyserował wznowienia "Rigoletta" (1965) i "Pajaców" (1966). Znał biegle kilka języków i zajmował się ich na­uczaniem: w 1. trzydziestych i w okresie okupacji niem. w Warszawie, potem w Końskich (1945), w Bydgoszczy (1945-46), Wrocławiu (1948-53); w wyższych szkołach muz. Wrocławia (1949-56), Ka­towic (1957) i Warszawy (1957-64) uczył języka wł., gry scen., dykcji, charakteryzacji i historii ope­ry, języka wł. nauczał również w muz. szkole pod­stawowej i średniej w Warszawie (1957-64). W 1. sześćdziesiątych współpracował jako lektor ze spół­dzielniami nauki języków obcych "Wspólna Spra­wa" i "Lingwista". Był autorem przekładów ponad dwudziestu librett z języków: wł., franc, ros., cze­skiego i niemieckiego. Obok pozycji klasycznych (nowe przekłady "Toski", "Manon Lescaut" i in.), tłu­maczył dzieła wprowadzane dopiero na sceny pol. np. "Mądra", "Złoty kogucik", "Telefon"), a także opery kameralne, realizowane ze studentami wydz. wo­kalnych wyższych uczelni muz. (np. "Bastien i Bastienne", "Potajemne małżeństwo"). Jego zainteresowa­nie lingwistyką zaowocowało również w dziedzinie zoologii: opracował nomenklaturę kręgowców w oś­miu językach i w Instytucie Zoologii PAN złożył stosowny słownik z indeksem geograficznym. Podczas swoich pierwszych sez. na scenie śpiewał w Poznaniu takie partie basowe, jak: Sciarrone ("Tosca"), Skołuba ("Straszny dwór"), Wagner ("Faust"), Ścibor ("Stara baśń"), Faraon ("Aida"), Doktor Bartolo ("Cyrulik sewilski"), Micha ("Sprzedana narzeczona"), Daland ("Holender tułacz"), Spalanzani ("Opowieści Hoffmanna"). Największe sukcesy odnosił w 1925-27 w rolach moniuszkowskich, jak Stolnik ("Halka") czy Zbigniew ("Straszny dwór") i w rolach charak­terystycznych, jak Podczaszyc ("Hrabina"), popisowy Basilio ("Cyrulik sewilski"), Mefisto ("Faust"). W T. Wielkim w Warszawie wykonywał takie partie, jak: Angelotti ("Tosca"), Colin ("Cyganeria"), Gremin ("Eu­geniusz Oniegin"), Zuniga ("Carmen"). Był cenionym odtwórcą ról drugoplanowych i epizodycznych, dbał o szczegóły charakteryzacji, o wyrazistą mimikę, dykcję i gest. W śpiewie odznaczał się muzykal­nością, starannym frazowaniem, miał głos ładnie brzmiący i dobrze wyszkolony. Jako reżyser dobrze ustawiał sceny zbiorowe, dbał o logikę dramaturgii, konsekwentne prowadzenie postaci i czytelne rozwiązania sytuacyjne. Wystawił m.in.: "Verbum nobile", "Traviatę", "Halkę", "Cyrulika se­wilskiego", "Eugeniusza Oniegina", "Aidę". Nie był no­watorem, ale znał dobrze prawa sceny. Był znany i ceniony w środowisku artystów operowych.
Bibl.: Almanach 1966/67; Gołobów, Kondracki (il.); Jan­kowski, Misiorny; Jasiński: Koniec epoki; Kwaskowski; Opera Wrocł. 1945-70; PSB t. 17 (J. Grubowski); So­bański: Teatr Pol. na Śląsku; Świtała; Dz. Lud. 1924 nr 148; Kur. Warsz. 1922 nr 243, 1925 nr 289, 1926 nr 184, 1934 nr 120; Muzyka 1930 nr 1, 2, 3; Teatr 1966 nr 24; Afisze, IS PAN; Akta, Opera Wrocław; Akta (tu fot.), ZASP; Akta, ZUS Warszawa; Prosnak: T. Wielki.
Ikon.: W. Dunin-Marcinkiewicz: P. jako Gudal (Demon), akw., rys., 1925 - MTWarszawa; Fot. - MTWarszawa, ZASP.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994