Osoby

ur. 14 października 1926, Poznań – zm. 25 sierpnia 2007, Poznań

Tancerz, choreograf, pedagog.

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Conrad Drzewiecki miał zaledwie 13 lat i zgodnie z zarządzeniem okupanta musiał przerwać szkołę i podjąć pracę. Po wojnie na krótko wrócił do gimnazjum i równolegle rozpoczął naukę w przyoperowej szkole baletowej w Poznaniu. W 1946 roku został członkiem wędrownego Zespołu Mikołaja Kopińskiego. W sezonie 1947/1948 tańczył w Operze Poznańskiej jako tancerz zespołowy. W 1948 roku zatrudnił się w zespole baletowym Domu Wojska. Do Opery Poznańskiej wrócił w 1950 roku i zatańczył kilka ważnych ról: Fauna w Nocy Walpurgii (1950), Kawalera i Dyla Sowizdrzała w Dylu Sowizdrzale (1950), Coppeliusza w Coppelii (1952), Rudobrodego w Jeziorze łabędzim (1953), Diabła w Panu Twardowskim (1955).

W 1956 roku Drzewiecki wyjechał na Międzynarodowy Konkurs Muzyczny im. Giana Battisty Viottiego w Vercelli, na którym zdobył I miejsce i tytuł Primo Premio Assoluto. Konsekwencją wygranej był występ w Paryżu i kontrakt w Teatro San Carlo w Neapolu. Tam 4 grudnia 1956 odbył się debiut choreograficzny Drzewieckiego, który przygotował układ baletowy do opery Faust Charlesa Gounoda. Kilka miesięcy później Drzewiecki – mimo dobrze zapowiadającej się kariery we Włoszech – z powodów rodzinnych wrócił do Poznania, ale w Operze Poznańskiej nie powierzono mu żadnego nowego zadnia. Jesienią 1957 roku przyjął zaproszenie Feliksa Parnella i z jego zespołem wyjechał do Paryża. Drzewiecki spędził we Francji, a właściwie podróżując po świecie z francuskimi zespołami baletowymi, sześć lat. Zatańczył w ponad 20 różnorodnych stylistycznie choreografiach – od klasyki, po tańce charakterystyczne, modern, rewiowe.

W 1963 roku Drzewiecki wrócił po raz kolejny do Poznania i objął kierownictwo baletu w Operze Poznańskiej. Był w znakomitej formie tanecznej, czego dowodzą recenzje z Błękitnej rapsodii (1964), baletu, w którym tańczył rolę Choreografa. Ostatecznie jako tancerz pożegnał się z publicznością w 1966 roku rolą Hamleta i Narratora w balecie Improwizacje do Szekspira. Po powrocie z emigracji nie chciał tańczyć, chciał tworzyć własne dzieła choreograficzne. Mówił po latach: „Mój powrót z Paryża pozwolił baletowi Opery Poznańskiej na zapoznanie się z nowymi trendami w tańcu zachodnioeuropejskim i amerykańskim. (…) Bywało różnie. Widownia z zaciekawieniem nam się przyglądała. Niektórzy tancerze byli oburzeni. Nie znali techniki tańca współczesnego, a w tradycyjnej technice, klasyce, neoklasyce, tańcu charakterystycznym – byli dobrzy” [Oglądać myśl, s. 3]. W tej sytuacji zanim mógł sobie pozwolić na choreografię z wykorzystaniem techniki innej niż klasyczna, musiał przygotować zespół. Uczył tancerzy tego, z czym zapoznał się we Francji: techniki modern. Wprowadził dodatkowo do treningu tancerza gimnastykę.

Poznański debiut choreograficzny Drzewieckiego odbył się 25 kwietnia 1964 roku. Publiczność zgromadzona w Operze Poznańskiej oklaskiwała: Valses nobles et sentimentales i La valse do muzyki Maurice’a Ravela, Błękitną rapsodię do muzyki George’a Gershwina oraz Historię żołnierza do muzyki Igora Strawińskiego.

Balet Esik w Ostendzie (1964) do muzyki zamówionej specjalnie u Grażyny Bacewicz był ostatnim dziełem choreograficznym Drzewieckiego według cudzego libretta. Jako pierwszy w Polsce wprowadził na scenę baletową jazz: Improwizacje do Szekspira (1966), Tempus Jazz’67 (1967) i technikę tańca modern w Wariacjach 4:4 (1967). W okresie operowym Drzewiecki zrealizował jeszcze kilka baletów, które odbiły się głośnym echem w kraju: Adagio na smyczki i organy Tomaso Albinoniego (1967), nowatorskie Jezioro łabędzie Piotra Czajkowskiego (1969) czy cykl choreografii do muzyki Béli Bartóka: Cudowny mandaryn, Divertimento (1970) i Sonatę na dwa fortepiany i perkusję (1972).

Na początku lat 70. ubiegłego stulecia Conrad Drzewiecki nie krył, że źle się czuje w strukturze teatru operowego. Nie chciał przygotowywać wstawek baletowych w operach, domagał się dla zespołu baletowego autonomii programowej i organizacyjnej w ramach Opery Poznańskiej. Kiedy próby osiągnięcia tego celu zawiodły, postanowił założyć niezależny zespół baletowy. 22 czerwca 1973 roku na mocy Uchwały Rady Narodowej Miasta Poznania zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „Polski Teatr Tańca – Balet Poznański”.

Inauguracja działalności Polskiego Teatru Tańca odbyła się w Sali Renesansowej Ratusza 12 września 1973 roku w południe. Wspólnie z Drzewieckim tworzyło go 34 tancerzy. Wieczorem w Operze Poznańskiej pod szyldem swojego teatru Drzewiecki wznowił wcześniejsze spektakle: Sonatę na dwa fortepiany, Divertimento i Cudownego mandaryna. Pierwszą oryginalną premierą przygotowaną przez zespół Polskiego Teatru Tańca było Epitafium na śmierć Don Juana – odbyła się ona 20 stycznia 1974 roku. Do 1986 roku Drzewiecki przygotował 33 choreografie, wśród nich przełomowe dla polskiego baletu: Odwieczne pieśni (1975), Stabat Mater Krzysztofa Pendereckiego (1976), Krzesany (1977), Dramatic Story (1979), Ad Matrem – Psalm (1983), Ostatnia niedziela (1985). Rok później przeszedł na emeryturę.

Twórczość choreograficzna Drzewieckiego wymyka się sztywnym kategoryzacjom. Wynika to z jej zmienności, reakcji twórcy na różne bodźce oraz nieustannego poszukiwania i eksperymentowania, również w zakresie technik ruchu ciała tancerza. Janina Pudełek w 1979 roku pisała: „[Drzewiecki] Ma swoją ulubioną formę. Jest nią krótki balet, o zwartej, logicznie i przejrzyście podanej treści oraz odpowiednio wybranym i konsekwentnie zbudowanym kształcie ruchowym” [Pudełek, s. 8]. Sam artysta twierdził, że „Taniec (…) rodzi się z muzyki i ruchu. Te zaś tworzą strumień myśli, znaczeń, idei i intencji kierowanych ku widzowi” [Otałęga, s. 4]. Jego choreografie można podzielić na fabularne, w obrębie których da się wyabstrahować adaptacje dzieł literackich, spektakle wyrastające z inspiracji dziełami literackimi (Przypowieść sarmacka – 1975), reinterpretacje istniejących librett (Cudowny mandaryn – 1973, Mars i Flora – 1977), bądź też scenariusze własne (Modus Vivendi – 1975, Cztery tanga – 1983) oraz choreografie afabularne (Kwintet C-dur Franza Schuberta – 1981, Etiuda b-moll Karola Szymanowskiego – 1983).

Conrad Drzewiecki zreformował polski balet. Zaszczepił na polski grunt teatr tańca rozumiany jako osobny gatunek sztuki. Stworzył niezależną instytucję baletową, na której wzorowała się później większość teatrów tańca w Polsce.

Jako pierwszy wprowadził nowatorskie rozwiązanie techniczne, które miało konsekwencje artystyczne, czyli łączenie w trakcie jednego przedstawienia muzyki z taśmy i orkiestry (Improwizacje do Szekspira). Jako pierwszy odczytał – dziś powiedzielibyśmy: odwołując się do krytyki queer – Jezioro łabędzie, sugerując inscenizacyjnie i ruchowo podtekst homoseksualny w relacjach między Zygfrydem a Benno. Drzewiecki był również innowatorem w zakresie technologii produkcji teatralnej. W Divertimento, aby uzyskać zamierzony efekt scenograficzny, zastosował – jako pierwszy w spektaklu baletowym w Polsce – rzutnik. Polski Teatr Tańca jako pierwszy w kraju posiadał plastikową podłogę.

Niemal całe swoje twórcze życie Drzewiecki związał z Poznaniem. W jednym z wywiadów powiedział: „W Poznaniu czuję się u siebie. (…) W Poznaniu czuję się dobrze i bezpiecznie. Chociaż z drugiej strony wiem, że Poznań… nie sprzyja artystom. Przecież stąd uciekali wszyscy najwięksi (…). To miasto jest niewdzięczne. Tu trzeba być absolutnie niezależnym” [Nie czuję upływu czasu, s. 74]. Kilka razy opuszczał Poznań i wracał. To „niewdzięczne miasto” umożliwiło mu stworzenie pierwszego, niezależnego zespołu baletowego po II wojnie światowej w Polsce.

Stefan Drajewski (2017)

Bibliografia

• Drajewski, Stefan: Wierzyliśmy mu bezgranicznie, [w:] Pod prąd do źródła, pod red. Jagody Ignaczak, Poznań 2013;
• Drajewski, Stefan: Conrad Drzewiecki. Reformator polskiego baletu, Poznań 2014;
• Komorowska, Małgorzata: Conrad Drzewiecki, artysta swego czasu, [w:] Program do spektaklu Balety Conrada Drzewieckiego, Teatr Wielki w Poznaniu 2003;
• Komorowska, Małgorzata: Teatralna wyobraźnia Conrada Drzewieckiego, [w:] Pod prąd do źródła, pod red. Jagody Ignaczak, Poznań 2013;
• Nie czuję upływu czasu. Z Conradem Drzewieckim rozmawia Stefan Drajewski, [w:] Poznaniacy. Portretów kopa i trochę, Poznań 1996;
• Oglądać myśl. Z Conradem Drzewieckim rozmawia Stefan Drajewski, „Operomania” 2005 nr 5, s. 3;
• Otałęga, Zdzisława: Mistrz tańca, czarodziej ruchu, „Gazeta Krakowska” z 1 lipca 1983;
• Pudełek, Janina: Choreograf – istota nieznana, „Taniec”, 1977 (zeszyt zielony);
• Pudełek, Janina: Conrad Drzewiecki, „Teatr” 1979 nr 9;
• Ratajczakowa, Dobrochna, Polski Teatr Tańca – Balet Poznański, [w:] tejże: W krysztale i w płomieniu. Studia i szkice o dramacie i teatrze, Wrocław 2006 [wersja cyfrowa];
• Ruch i myśl. 35 lat PTT, red. Jagoda Ignaczak, Poznań 2008;
• Turska, Irena: Pierwsze spotkanie w drugim dziesięcioleciu, „Ruch Muzyczny” 1984 nr 12.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego